Для характарыстыкі выкарыстання матэрыяльных рэсурсаў прымяняецца сістэма абагульняючых і прыватных паказчыкаў. Да першых адносяцца материалоотдача, матэрыялаёмістасць, прыбытак на рубель матэрыяльных выдаткаў, каэфіцыент суадносін тэмпаў росту аб’ёму вытворчасці і матэрыяльных выдаткаў, удзельная вага матэрыяльных выдаткаў у сабекошце прадукцыі, каэфіцыент выкарыстання матэрыялаў.

Материалоотдача вызначаецца стаўленнем кошту вырабленай прадукцыі да сумы матэрыяльных выдаткаў. Дадзены паказчык характарызуе аддачу матэрыялаў, г.зн. колькі выраблена прадукцыі з кожнага рубля спажытых матэрыяльных рэсурсаў. матэрыялаёмістасць прадукцыі ўяўляе сабой стаўленне сумы матэрыяльных затрат да кошту вырабленай прадукцыі і паказвае, колькі матэрыяльных выдаткаў прыпадае на вытворчасць адзінкі прадукцыі. Прыбытак па рубель матэрыяльных затрат ўяўляе сабой стаўленне прыбытку да кошту матэрыяльных выдаткаў. Каэфіцыент суадносін тэмпаў росту аб’ёму вытворчасці і матэрыяльных затрат разлічваецца як стаўленне індэкса таварнай прадукцыі да індэксе матэрыяльных выдаткаў; характарызуе ў адносным выражэнні дынаміку материалоотдачи і раскрывае фактары яе росту. Удзельная вага матэрыяльных выдаткаў у сабекошце прадукцыі вылічаецца стаўленнем сумы матэрыяльных выдаткаў да поўнай сабекошту вырабленай прадукцыі. Дынаміка гэтага паказчыка адлюстроўвае змяненне матэрыялаёмістасці прадукцыі. Каэфіцыент матэрыяльных затрат ўяўляе сабой стаўленне фактычнай сумы матэрыяльных затрат да планавай, пералічанай на фактычны аб’ём выпушчанай прадукцыі, і паказвае эканомію або перарасход матэрыялаў у працэсе вытворчасці. Значэнне дадзенага каэфіцыента больш адзінкі сведчыць аб перавыдатку матэрыяльных рэсурсаў на вытворчасць прадукцыі, менш адзінкі — аб эканомным выкарыстанні матэрыялаў.

Прыватныя паказчыкі матэрыялаёмістасці прымяняюцца для характарыстыкі эфектыўнасці выкарыстання асобных відаў матэрыяльных рэсурсаў (сырьеемкость, металаёмістасць, топливоемкость, энергаёмістасць), а таксама для ацэнкі ўзроўню матэрыялаёмістасці асобных вырабаў. Удзельная матэрыялаёмістасць можа быць налічана як у вартасным выразе (стаўленне кошту ўсіх спажытых матэрыялаў на адзінку прадукцыі да яе аптовым кошце), так і ў натуральным выразе (стаўленне колькасці выдаткаваных матэрыяльных рэсурсаў на вытворчасць пэўнага віду прадукцыі да колькасці выпушчанай прадукцыі дадзенага выгляду).

У эканамічным аналізе могуць быць выкарыстаны паказчыкі параметральной, канструктыўнай, адноснай удзельнай матэрыялаёмістасці. Параметральная удзельная матэрыялаёмістасць вызначаецца як стаўленне матэрыяльных затрат на адзінку тэхнічнага параметру (магутнасці, прадукцыйнасці) і вымяраецца ў вартасным і натуральным выражэнні (1 кВт / ч і да т.п.). Канструктыўная удзельная матэрыялаёмістасць ўяўляе сабой стаўленне чыстай масы вырабаў да адзінкі тэхнічнага параметру. Яна вызначаецца ў натуральным выразе. Адносная удзельная матэрыялаёмістасць разлічваецца як стаўленне канструктыўнай матэрыялаёмістасці вырабы да каэфіцыента выкарыстання матэрыялаў на яго выраб. Каэфіцыент выкарыстання матэрыялаў мэтазгодна вызначаць не толькі па ўсім выпуску прадукцыі, але і але асобным вырабам, вузлах, дэталяў. У гэтым выпадку ён уяўляе сабой стаўленне карыснага расходу або чыстай масы дэталі, вырабы ў натуральным выразе да нормы або фактычнаму расходу матэрыялаў, ужытых на іх выраб.

У працэсе аналізу фактычны ўзровень паказчыкаў эфектыўнасці выкарыстання матэрыялаў параўноўваюць з планавым, вывучаюць іх дынаміку, прычыны зменаў, ўплыў на аб’ём вытворчасці прадукцыі.

Дадзеныя табл. 6.4 сведчаць аб тым, што эфектыўнасць выкарыстання матэрыяльных рэсурсаў у параўнанні з мінулым годам знізілася, у выніку павялічылася ўдзельная вага матэрыяльных выдаткаў у сабекошце прадукцыі. Каэфіцыент выкарыстання матэрыялаў у нашым выпадку вышэй адзінкі, г.зн. фактычны расход матэрыялаў на асобныя вырабы перавышае планавую велічыню.

Табліца 6.4. Абагульняючыя паказчыкі эфектыўнасці выкарыстання матэрыяльных рэсурсаў

Матэрыялаёмістасць прадукцыі, руб.

Удзельная вага матэрыяльных выдаткаў,%

Каэфіцыент выкарыстання матэрыялаў

Да абагульняючым паказчыкам выкарыстання матэрыяльных рэсурсаў таксама ставіцца працэнт альбо каэфіцыент адходаў або карыснага выхаду прыдатнай прадукцыі з сыравіны. Яны вылічаюцца як стаўленне сумы зваротных адходаў па цане зыходнага сыравіны і матэрыялаў да агульных матэрыяльных выдатках. Каэфіцыент выхаду прыдатнай прадукцыі вызначаецца стаўленнем кошту атрыманага сыравіны, матэрыялаў да кошту агульнай выкарыстоўванага сыравіны. Прааналізуем эфектыўнасць выкарыстання матэрыяльных рэсурсаў на прыкладзе табл. 6.5.

Табліца 6.5. Аналіз эфектыўнасці выкарыстання матэрыяльных рэсурсаў

Выпуск таварнай прадукцыі, тыс. Руб.

Матэрыяльныя выдаткі, тыс. Руб., У тым ліку карысныя выдаткі

Каэфіцыент карыснага выкарыстання матэрыялаў

На падставе дадзеных табл. 6.5 можна зрабіць выснову, што ў справаздачным перыядзе ў параўнанні з мінулым план па выпуск) ‘прадукцыі выкананы на 100,52%, а матэрыяльныя выдаткі ўзраслі на 0,6%. Тэмп росту матэрыяльных затрат некалькі вышэй тэмпу росту выпуску прадукцыі, г.зн. эфектыўнасць выкарыстання матэрыяльных затрат некалькі знізілася. Аднак каэфіцыент карыснага выкарыстання матэрыяльных рэсурсаў павысіўся на 0,01.

Каэфіцыент эфектыўнасці выкарыстання матэрыяльных рэсурсаў на

57. Сістэма паказчыкаў эфектыўнасці выкарыстання матэрыяльных рэсурсаў

Неабходным умовай арганізацыі вытворчасці прадукцыі з’яўляецца забеспячэнне яго матэрыяльнымі рэсурсамі: сыравінай, матэрыяламі, палівам, энергіяй, паўфабрыкатамі і т. Д. У працэсе спажывання матэрыяльных рэсурсаў у вытворчасці адбываецца іх трансфармацыя ў матэрыяльныя затраты, таму ўзровень іх расходавання вызначаецца праз паказчыкі, вылічаныя, зыходзячы з сумы матэрыяльных выдаткаў.

Для ацэнкі эфектыўнасці матэрыяльных рэсурсаў выкарыстоўваецца сістэма абагульняючых і прыватных паказчыкаў. Прымяненне абагульняючых паказчыкаў у аналізе дазваляе атрымаць агульнае ўяўленне аб узроўні эфектыўнасці выкарыстання матэрыяльных рэсурсаў і рэзервах яго падвышэння.

Да абагульняючым паказчыкам эфектыўнасці выкарыстання матэрыяльных выдаткаў ставяцца матэрыялаёмістасць прадукцыі і материалоотдача. Матэрыялаёмістасць прадукцыі рассчипы-вается як стаўленне сумы матэрыяльных затрат да кошту вырабленай прадукцыі (і паказвае матэрыяльныя выдаткі, якія прыпадаюць на 1 руб. Выпушчанай прадукцыі):

Материалоотдача — паказчык зваротны матэрыялаёмістасці, характарызуе выпуск прадукцыі на 1 руб. матэрыяльных рэсурсаў:

Прымяненне абагульняючых паказчыкаў у аналізе дазваляе атрымаць агульнае ўяўленне аб узроўні эфектыўнасці выкарыстання матэрыяльных рэсурсаў. Павышэнне эфектыўнасці выкарыстання матэрыяльных рэсурсаў абумоўлівае скарачэнне матэрыяльных выдаткаў на вытворчасць прадукцыі, зніжэнне яе сабекошту і рост прыбытку.

У якасці абагульняючых паказчыкаў эфектыўнасці выкарыстання матэрыяльных рэсурсаў разглядаюць таксама ўдзельная вага матэрыяльных выдаткаў у сабекошце прадукцыі, каэфіцыент выкарыстання матэрыялаў (стаўленне фактычных матэрыяльных затрат да матэрыяльных выдатках па плане пры фактычным выпуску).

Прыватныя паказчыкі выкарыстоўваюцца для характарыстыкі эфектыўнасці спажывання асобных элементаў матэрыяльных рэсурсаў (асноўных, дапаможных матэрыялаў, паліва, энергіі і інш.), А таксама для ўстанаўлення зніжэння матэрыялаёмістасці асобных вырабаў (удзельнай матэрыялаёмістасці — адносіны кошту ўсіх спажытых вырабам матэрыялаў да цаны вырабы). У залежнасці ад спецыфікі вытворчасці прыватнымі паказчыкамі могуць быць: сырьеемкость — у перапрацоўчай галіны; металаёмістасць — у машынабудаванні і металаапрацоўчай прамысловасці; топливоемкость і энергаёмістасць — на прадпрыемствах ЦЭЦ; полуфабрикатоемкость — у зборачных вытворчасцях і т. д.

Удзельная матэрыялаёмістасць асобных вырабаў можа быць налічана як у вартасным, так і ва ўмоўна-натуральным і натуральным выразе.

У працэсе аналізу фактычны ўзровень паказчыкаў эфектыўнасці выкарыстання матэрыялаў параўноўваецца з планавым, вывучаецца іх дынаміка і прычыны змены.

Таксама праводзіцца факторный аналіз паказчыкаў эфектыўнасці. Так, на змену матэрыялаёмістасці рэсурсаў аказваюць ўплыў наступныя фактары (прадстаўленыя ў выглядзе творы):

дзе — Мпрям / П — матэрыялаёмістасць па прамых выдатках рэсурсаў;

М / Мпрям -коэффициент суадносін агульных і прамых матэрыяльных выдаткаў.

У вытворчасці прадукцыі розныя матэрыялы гуляюць розную ролю і даюць розную аддачу. Таму ў методыцы аналізу матэрыялаёмістасці можна таксама выкарыстоўваць адытыўная факторная мадэль матэрыялаёмістасці:

дзе З — сыравіна; ТП- паліва; Э — энергія і т. Д. (У якасці фактараў прадстаўлены прыватныя паказчыкі эфектыўнасці выкарыстання матэрыяльных рэсурсаў: сырьеемкость, топливоем-костка, энергаёмістасць).

Ўплыў факторных паказчыкаў на выніковы у дадзеным выпадку вызначаецца прамым лікам.