Прыказка давеку не зломіцца
Прыказкі і прымаўкі — бясцэнны спадчыну нашага народа. Яны назапашваліся тысячагоддзямі задоўга да з’яўлення пісьменства і вусна перадаваліся ад пакалення да пакалення. Гэта найстаражытны жанр фальклору. Мастацкае дасканаласць прыказак: вобразнасць, глыбіня зместу, яркасць, багацце мовы забяспечыла ім вечнае жыццё ў нашай мове.
Не думайце, што ў наш час яны не ствараюцца. Ствараюцца, а бывае, і ў нашай прысутнасці. Проста часам мы не ўслухоўваемся ў размова суразмоўцы. Не прапускайце міма вушэй мудрыя прамовы, запісвайце павучальныя выказванні і шчодра дзяліцеся імі з тымі, хто іх збірае. Прыказка не дарма гаворка. Яе любяць, яе шануюць, яе памятаюць, ахвотна цытуюць. Па-іншаму і быць не можа: яна — ўпрыгожванне прамовы, настаўнік і суцешнік.
Сабраныя ў кнізе прыказкі і прымаўкі прызначаныя для школьнікаў розных узростаў. Чалавек расце, рассоўваюцца яго гарызонты ведаў і жыццёвага вопыту. І ўсё больш народных прамоў становіцца зразумелым і блізкім. Інакш і быць не можа. У іх мудрасць народа, жыццёвы досвед шматлікіх і шматлікіх пакаленняў. Яны вучаць, раяць, перасцерагаюць; хваляць працавітасць, сумленнасць, смеласць, дабрыню; высмейваюць зайздрасць, прагнасць, баязлівасць, лянота; асуджаюць эгаізм, зло; заахвочваюць рупнасць, высакароднасць, зацятасць.
Нашы вялікія пісьменнікі і паэты — Г. Дзяржавін, А.Пушкін, М. Лермантаў, М. Гогаль, М. Някрасаў, Л. Талстой, А. Блок, С. Ясенін, М. Горкі, Ф. Дастаеўскі, М. Шолахаў і іншыя — вучыліся на прыказках багацця, яркасці і вобразнасці мовы, выкарыстоўвалі іх у сваіх творах. Не выпадкова ў іх кнігах нямала прыказак і прымавак. У аповесці Пушкіна «Капітанская дачка» Андрэй Пятровіч Грынёў, праводзячы свайго сына, дае наказ яго: «Бывай, Пётр. Служы верна, каму присягнешь. і памятай прыказку: беражы сукенку зноў, а гонар ззамаладу ».
Трэба сказаць, што і самі пісьменнікі і паэты з’яўляюцца стваральнікамі прыказак і прымавак. Успомнім выслоўі Крылова: «Мацней кошкі звера няма», «А воз і цяпер там», Пушкіна — «А шчасце было так магчыма», «Любові ўсе ўзросты пакорлівыя», Грыбаедава — «Шчаслівыя гадзін не назіраюць», «Свежа адданне, а верыцца з цяжкасцю ».
Каштоўнасць народных прамоў бясспрэчная: «Прыказка ня на вецер пагалоска». Прыказка прыказку кліча, прыказка гутарку фарбуе, ды і наогул: прыказку не абыйсці, ня аб’ехаць, бо ў ёй выяўленыя сэнс і сутнасць чалавечага жыцця: «Жыццё вымяраецца не гадамі, а працамі», «Жыццё пражыць — не поле перайсці». Прыказка вучыць чалавека з самага ранняга ўзросту: «Не аднаго надзейней маці», «Хто маці не паслухаецца, у бяду трапіць». Давеку не састарэюць мудрыя думкі аб працы і вучобе, складнікі галоўныя сказаныя на дарогу словы маладога пакалення: «Праца чалавека корміць, а лянота псуе», «Дзе праца, там і шчасце», «Вучэнне — святло, а невучоным — цемра», «Ученье ды праца на шчасце вядуць »,« век жыві, век вучыся ». Народная мудрасць вучыць пераадольваць цяжкасці: «Гора бядуй, а рукамі ваюй» (г.зн. працуй), «У бядзе рукі не апускай — цяжкасці пераадольвалі». Значная частка прыказак ўтрымлівае ў сабе парады і пажаданні: «Не ведаючы броду, не лезь у ваду», «Ці не сячы сук, на якім сядзіш», «Не бяда памыліцца, бяда не выправіцца». Словам, калі справа не спорыцца, звярніся за радай да прыказкі.
Не выпадкова ў прадмове да свайго зборніка «Прыказкі рускага народа» — «Напутное» — вялікі Даль пісаў пра тое, што прыказкі — гэта звод народнай доследнай мудрасьці, гэта колер народнага розуму, самабытнай стаці, гэта жыцьцёвая народная праўда.
Аўтар-укладальнік імкнуўся сабраць і ўключыць у сапраўдны зборнік не толькі самыя шырока ўжываюцца прыказкі і прымаўкі, але перш за ўсё такія, якія прынеслі б школьнікам найбольшую карысць ў выбары правільнага жыццёвага шляху, заклалі б трывалую аснову чалавека-грамадзяніна, патрыёта сваёй радзімы.
Укладальнік В.Д. Сысоеў
Пушкіна і Шолахава
Рэцэнзенты: Т.А. Панамарова, доктар філалагічных навук, прафесар
Я.А. Іваноў, доктар філасофскіх навук, прафесар
адна размова не прыказка сачыненне
<9lt; На галоўную старонку сайта
Летняя школа па тыпалогіі фальклору
Сярэдняя агульнаадукацыйная школа №96
з паглыбленым вывучэннем англійскай мовы
Параўнальны аналіз прыказак і прымавак
(Семантыка і сродкі выражэння)
Выканала вучаніца 11 А класа
Кіраўнік: настаўнік літаратуры і
рускай мовы Самусенка Т.В.
Правільна пэўны жанр ёсць найбольш надзейная навуковая адзінка для мастацкага, ідэйнага і гістарычнага вывучэння фальклору з наступнымі высновамі для фальклору ў цэлым адпаведна эпохам яго гістарычнага развіцця.
В.Пропп (Пропп, 27 — 338)
Да гэтага часу прыказка і прымаўка рускай мовы не мае выразнага вызначэння. Хоць няма ніводнага слоўніка рускіх парэмій, дзе не прадпрымаліся б спробы вызначыць сэнсавае ўтрыманне дадзенага моўнага з’явы.
Думаю, гэта абумоўліваецца, перш за ўсё, тым, што вельмі мала выдавалася прац агульнага характару, але значна больш тэкстаў і неабгрунтаваных азначэнняў. Тыя ж аўтары, якія спрабавалі прывесці выразную класіфікацыю прыказак і прымавак, грунтаваліся на паняцці тэматыкі, таму прыходзілі да розных кропках гледжання.
На мой погляд, гэты прынцып не абгрунтаваны і мае істотны недахоп: адна і тая ж прыказка падыходзіць пад розныя значэнні і разрады, што прыводзіць да мноства паўтораў, таму для класіфікацыі ён не падыходзіць, але зручны для складання паказальнікаў (Зборнік В.Даля, 10 — 20).
Між тым, класіфікацыя вельмі важная для вывучэння праблемы. Па-першае, яна дазволіць друкаваць зборнікі, дзе прыказкі адлучаюцца ад прымавак, што важна для даследавання. На дадзены жа момант, у зборніках прыказак ідзе змешванне і прымавак, і афарызмаў, і нават фразеалагізмаў. Па-другое, класіфікацыя дазволіць параўноўваць прыказкі і прымаўкі з іншымі парэміі, а, такім чынам, размяжоўваць іх.
Да гэтага часу не вызначаны пытанне: ці лічыць дадзеныя парэміі фразеалагізмамі. Дзякуючы іх класіфікацыі, гэтае пытанне можна будзе вырашыць.
Мэтай майго даследавання з’яўляецца ўстанаўленне структуры прыказак і прымавак, на аснове якой пасля можна будзе іх класіфікаваць і параўноўваць.
1. Гісторыя пытання.
Навуковыя даследаванні, дзе прыказкі, прымаўкі, народныя песні выступалі прадметам вывучэння, сталі з’яўляцца з пачатку XIX ст. Гэта былі невялікія зборнікі выслоўяў і песень, часам забяспечаныя каментарамі; пры гэтым не ўсталёўваліся выразныя адрозненні паміж жанрамі.
Адной з самых прыкметных тэарэтычных прац па дадзенай тэме з’яўляецца Тыпалагічная класіфікацыя Г.Л.Пермякова (А.Ш.Шарипов, 9).
Дадзенае дзяленне здаецца мне недастаткова абгрунтаваным. Прымаўкамі ён лічыць ня складнікі прапановы выслоўі, хоць ва фразеалагічныя слоўніку рускай мовы (Уклад. В.П.Жуков, 6-13) напісана, што прыказкі і прымаўкі структурна арганізаваныя як прапанову.
Пытанне вызначэння прыказак і прымавак мае сваю гісторыю. Вызначыць іх спрабавалі і И.М.Снегирёв, і Ф.И.Буслаев. Апошні пісаў: «Прыказкі будзем мы разглядаць як мастацкія творы роднага слова, якія выказваюць побыт народа, яго здаровы сэнс і маральныя інтарэсы» (Ф.И.Буслаев, 7 — 80). Н.В.Гогаля падкрэсліваў, што прыказкі ўяўляюць сабой вынік працяглых назіранняў народа, яго калектыўны вопыт. «Прыказка, — пісаў ён, — не ёсць якое-небудзь наперад пададзеную меркаванне або здагадка пра справу, але ўжо падведзены вынік справе, адстой ўжо Пераброддзе і скончыў падзей, канчатковае вызваленне сілы справы з усіх бакоў яго, а не з адной» (Н .В.Гоголь, 8 -146). (Т.В.Зуева, 2 — 113).
У структурным дачыненні прымаўка ўяўляе сабой вобраз, які вызначае:
асоба ( «свіння пад дубам» — няўдзячны, «не з адважнага дзесятка» — баязлівец, «ні Пава, ні варона» — няпэўны чалавек);
дзеяння ( «свістаць сабе ў кулак», «адправіўся да чорта куды», «не лезе за словам у кішэню» і інш.);
акалічнасці ( «калі рак на гары сьвісьне», «пасля дождичка ў чацвер», «сем вёрст да нябёсаў і ўсё лесам»).
Калі разглядаць прымаўку як той ці іншы тып фразеалагічных адзінак, то змест прымаўкі вызначае яе месца ў сказе як граматычнага кампанента — яна выступае ў ролі то падлягае, то выказніка, то дапаўненні, то абставіны. На гэтай падставе робяцца спробы граматычнай класіфікацыі прымавак. У апошні час прымаўка ўзмоцнена вывучалася лінгвістамі, якія разглядалі прымаўку як фразеалагізм. Дзяленне фразеалагічных адзінак было ўнесена ў рускую лінгвістычную літаратуру акадэмікам В.В.Виноградовым, які распаўсюдзіў на рускую моўны матэрыял палажэнні і прынцыпы класіфікацыі фразеалагізмаў, распрацаваныя французскім навукоўцам Шарлем Балы. У кнізе В.В.Виноградова «Беларуская мова» праведзена наступнае дзяленне (Н.И.Кравцов, 23, 130-131):
На думку Анікін, прыказка, як і ўсякі жанр, уяўляе сабой асаблівую змястоўную форму, структуру, асноўнае адрозненне якой — ўнутранае мастацкае адзінства. У прыказцы гэта выяўлена з дзіўнай навочнасцю. У адным сказе заключаны велізарны сэнс. Акрамя таго, у прыказцы аголена яе мэтанакіраванасць, то ёсць элементы падпарадкаваныя задачы дакладнага раскрыцця думкі, больш яркага яе выразы, дзякуючы чаму дасягаецца канцэнтрацыя думкі. Ўнутранае адзінства прыказкі вызначаецца і яе однотемностью, засяроджваннем на адным факце або з’яве. Для прыказкі ўласцівыя дзве асноўныя формы пабудовы:
Нарэшце, своеасаблівым адзнакай прыказкі служыць тое, што яна па форме цалкам супадае з ўжытыя ў ёй стылістычнымі сродкамі — параўнаннем і антытэзы. У песні, казцы, быліне гэтыя сродкі ўяўляюць сабой толькі невялікія элементы структуры, а ў прыказцы яны становяцца асновай яе кампазіцыі: «за старой галавой, як за каменнай сцяной», «шчасце без розуму — дзіравая торба», «справе — час, а пацесе — час «,» птушцы — крылы, чалавеку — розум «(В.П.Аникин, 24, 75-76).
Для правядзення структурнага аналізу, перш за ўсё, варта вылучыць асобна прыказкі і прымаўкі, хоць бы ўмоўна. Так як у асноўным пры падзеле прыказак і прымавак трэба будзе абапірацца на іх вызначэння, то прывяду некаторыя з іх:
Кароткае, закончаны, вобразнае выслоўе абагульняючага характару; павучальнае жыццёвае назіранне, якое ўжываецца да самых розных выпадках і сітуацыях; малая жанравая форма фальклору. Прыказкі па паходжанні дзеляцца на народныя (фальклорныя) і аўтарскія (літаратурныя).
(М.Мещерякова, 3 — 181)
Прыказкай называецца кароткае, устойлівае ў маўленчай ўжытку, рытмічна арганізаванае вобразнае народнае выслоўе, якое валодае здольнасцю да мнагазначных ўжывання ў прамовы па прынцыпе аналогіі.
Навучальны дапаможнік 1971г. (Рэд. Н.И.Кравцов, 11 — 75)
Прыказкі — гэта кароткія, трапныя, глыбокія па сіле думкі народныя выслоўі або меркаванні аб жыццёвых з’явах, выяўленых у мастацкай форме.
Навучальны дапаможнік 1978г. (Рэд. А.М.Новикова, 12 — 103)
Прыказка — кароткае народнае выслоўе з стомленым ментарскім зместам, народны афарызм.
(С.И.Ожегов, 13 — 558)
Прыказка — жанр фальклору, афарыстычна сціснутае, вобразна, граматычна і лагічна закончаны выслоўе з павучальным сэнсам ў рытмічнай форме.
Прыказка — кароценькая прытча; сама ж яна кажа, што «голая размова не прыказка». Гэта — меркаваньне, прысуд, павучанне, выказанае хітрыкаў і пушчаны ў абарот, пад чаканам народнасці. Прыказка — хітрыкаў, з дадаткам да справы, зразуметы і прыняты усімі. Але «адна размова не прыказка»: як кожная прытча, поўная прыказка складаецца з двух частак: з хітрыкаў, карціны, агульнай меркаванні і з прыкладання, тлумачэння, павучання; нярэдка, аднак жа, другая частка апускаецца, прадастаўляецца кемлівыя слухача, і тады прыказку амаль не адрозніш ад прымаўкі. Вось прыклады поўных прыказак: «У часе пачакаўшы, у бога ёсць што падаць»; «Усякая рыба добрая, калі на вуду пайшла».
Кароткае ўстойлівы выраз, пераважна вобразнае, ня якое складае, у адрозненне ад прыказкі, закончанага выказвання.
(С.И.Ожегов, 13 — 520)
Трапнае вобразнае выказванне, не які заключае ў сабе абагульняючага сэнсу. З’яўляецца незавершаным выразам, а толькі яго часткай. Можа быць часткай прыказкі, самастойным выразам, якія надаюць прамовы выразнасць або запазычаннем з літаратурнага твору.
(М.Мещерякова, 3 — 180)
Прымаўка — вобразнае выраз, абарот прамовы, трапна вызначае якое-небудзь з’ява жыцця, у адрозненне ад прыказак пазбаўленая абагульняючага, павучальнага сэнсу. Чарапанаў В.Д.
Прымаўка ёсць элемент байкі або прыказкі, часткай які адбыўся ад прыказкі і байкі як рэшту, згушчэнне іх, часткай недоразвившийся да іх. Мэта прымаўкі — намякнуць, канстатаваць факт без прыпавесці.
Прымаўка, па народнай ж азначэнні, кветачка, а прыказка ягодка; гэта дакладна. Прымаўка — вакольны выраз, пераносная гаворка, простае іншы сэнс, хітрыкаў, спосаб выразы, але без прыпавесці, без меркаванні, заключэння, прымянення; гэта адна першая палова прыказкі. Прымаўка замяняе толькі простую мову вакольнымі, ня дагаворвае, часам і не называе рэчы, але ўмоўна, вельмі ясна намякае. Яна не кажа: ён п’яны; а скажа: «У яго ў вачах дваіцца, ён падпіўшы, мова лыка ня вяжа, ён не свиснет, ён закаціў за каўнер, ён па адной маснічыны ня пройдзе, ён мыслете піша» і інш. Замест «ён дурны» яна кажа: » у яго не ўсе дома, адной клёпкі няма, ён на колеры прыбіты, за трох не перечтет; пад носам ўзышло, а ў галаве і ня пасеяна «і інш. замясціць роўні, дружкі кажа яна:» аднаго поля ягады, аднаго сукна епанча, адной рукі пальцы «і інш. Выказваючы, напрыклад, агульнае паняцце адзіноты, прымаўка адрознівае стан гэта, па ўсіх яго адносінам:« адзін, як вярста ў полі; адзін, як макаў цве т; адзін, як залаты пярсцёнак; адзін, як палец; адзін, як порах у воку; адзін, як бухалень (як бугай на балоце), як мядзведзь у бярлогу «і інш.
Дуброўская ў сваіх даследаваннях прасочвае паняційнае ўтрыманне тэрміна «прыказка» у дзвюх мовах. Так, сярод характарыстык прыказкі па ангельскіх слоўнікавым дэфініцыю яна вылучае наступныя (Collins V.H., 14, p. 1156):
сцісласць, лаканічнасць прыказкі (proverb is. short.);
па форме сваёй прыказка — ёсць прапанова (proverb is a short sentence.);
прыказка — цытата (. that people often quote.);
прыказка з’явілася даўным-даўно (proverb is ancient);
прыказка адлюстроўвае праўдзівыя з’явы (proverb is true);
прыказка — захавальніца мудрасці народа (that gives or tells you something about human life and problems in general).
Характэрна, адзначае Дуброўская, што апошняя характарыстыка прыказкі збліжае яе з эпіграмы і максімай настолькі, што часцяком прыказка тлумачыцца праз іх: «Proverb is a brief popular epigram or maxim» (Merriam Webster’s Collegiate Dictionary, 15, p. 940). У энцыклапедыі «The World Book Encyclopedia» адзначаецца, што эпіграма, якая ўяўляе сабой звычайна сатырычны верш, можа мець форму не толькі апошняга; да эпіграмы-прозе могуць ставіцца і вядомыя большасці выказванні кшталту «It never rains but it pours», гэта значыць тое, што па сутнасці сваёй з’яўляецца прыказкай: «Epigrams are not always in verse now. popular sayings are really prose epigrams» (The World Book Encyclopedia, 16, p. 263). Блізкасць прыказкі да максіме тлумачыцца тым, што апошняя трактуецца як нейкае правіла ў кароткай форме. Як вядома, тэрмін «максіма» (правілы, якія рэгулююць ўзаемадзеянне людзей і справядлівыя для рацыянальнага паводзінаў наогул) атрымаў шырокае распаўсюджванне ў тэорыі маўленчых актаў і актыўна выкарыстоўваецца як замежнымі, так і айчыннымі лінгвістамі. А паколькі прыказка ўяўляе сабой нейкае правіла, якім кіруюцца людзі, то можна, відавочна, зрабіць выснову аб тым, што «максіма» ўваходзіць у паняцце «прыказка». Так, напрыклад, John Rayner ў слоўніку «Proverbs and Maxims» практычна атаясамляе два паняцці (Rayner J.L., 17, p. 251) (Дуброўская, 18).
На аснове ўсяго вышэйсказанага можна зрабіць выснову, што на дадзены момант выразнай тэрміналогіі і агульнапрынятай структуры даследаванняў прыказак і прымавак не існуе. Аднак на аснове дакладнай класіфікацыі можна больш ці менш дакладна вызначаць жанр.
2. Асноўныя палажэнні.
На дадзены момант можна вылучыць некалькі палажэнняў, ад якіх мы будзем адштурхоўвацца ў нашых даследаваннях:
1. Прыказкі і прымаўкі з’яўляюцца фальклорнымі жанрамі, таму не могуць мець аўтара.
Характэрнай асаблівасцю фальклору з’яўляецца ананімнасць ( «сарамлівасць творчасці», па выразе А.А. Потебня). Ўсякае зацвярджэнне, якое вымаўляецца ад адной асобы, у фальклоры губляе аўтарытэт, так як аўтарытэтам у фальклоры з’яўляецца народ і яго гістарычная традыцыя. Ананімнасць творчасці не дазваляе паказаць на аўтара фальклорнага тэксту, інакш гэты тэкст, аўтарызаваны канкрэтным чалавекам, стане проста рэплікай ў дыялогу.
Прыказкі часта блытаюць з афарызмамі, разам з тым афарызм мае аўтара (М.Мещерякова, 3 — 140)
2. Прыказкі і прымаўкі граматычна і лагічна скончаны (Уклад. В.П.Жуков, 6 — 13).
Гэта значыць да фразеалагізмы іх таксама нельга адносіць. Фразеалагізмы з’яўляюцца членамі прапановы. Але Ожегов прымаўка вызначае як прымаўку, устаўляемыя ў размова дзеля ўпрыгожвання, забавы, жарты, прымаўкі. Аднак прымаўка не з’яўляецца лагічна і граматычна скончаным выразам і ставіцца больш да фразеалагізмы, чым да прымаўцы: «Разанцы синебрюхие», «яраслаўцамі белотельцы», «вяцічы слепороды».
3. Назіраецца паўтаральнасць і заканамернасць фальклорнага матэрыялу (В.Пропп, 4 — 19).
Прааналізуем прыказкі і прымаўкі са зборніка «Казкі, прыказкі, загадкі», Масква «Дзіцячая літаратура», 1989г (1).
4. Структура не павінна залежаць ад семантычнага значэння вывучаемых парэмій.
Пад семантычным значэннем я разумею сукупнасць сэнсаў, кожны з якіх можа мець форму дадзенай прыказкі і прымаўкі. Гэты пункт яшчэ будзе разгледжаны ў чацвёртым раздзеле маёй работы «Прынцып структуравання» (стар. 15).
5. Прыказка і прымаўка з’яўляюцца рознымі паняццямі і адрозніваюцца адзін ад аднаго.
Такім чынам, можна меркаваць, што доследныя парэміі валодаюць нейкімі індывідуальнымі ўласцівасцямі, ня уласцівымі іншым жанрах. Паспрабуем абагульніць дэфініцыі, прыведзеныя вышэй, і прывядзем іх сінонімы з «Тлумачальнага слоўніка» Ожегова (Уклад. С.И.Ожегов, 13). У сваім даследаванні я буду абапірацца на вызначэнне Даля, так як генетычна, на мой погляд, усе астатнія ўзыходзяць да яго фармулёўцы.
Па вызначэнні, прымаўка можа змяшчаць:
Н (намёк) Н (намёк) П (тлумачэнне)
Прыказка можа змяшчаць:
Н (намёк) Н (намёк) З (савет) З (заключэнне)
Гэтыя ўласцівасці прыказак і прымавак будуць кропкай адліку ў маім даследаванні. Паколькі дадзеныя ўласцівасці з’яўляюцца ўсяго толькі невыразны вызначэннем, то зыходзячы з гэтых сцвярджэнняў, нельга адназначна вызначыць жанр, бо іх могуць утрымліваць любыя іншыя творы як фальклорныя, так і літаратурныя (байка, загадка, афарызм, прытча і г.д.). Я мяркую, што варта асобна вызначыць структуру прыказкі і прымаўкі.
3. Разнастайныя сувязі прыказак і прымавак.
Структура можа вывучацца рознымі метадамі. Складанасць складаецца ў тым, каб выбраць найбольш прыдатны і абгрунтаваны. Таму трэба разгледзець разнастайныя сувязі, характэрныя для прыказак і прымавак
Слоўнік прыказак рускай мовы У.І. Даля вызначае пословицу- «ягодку» як кароценькую прытчу, меркаваньне, прысуд, павучанне, выказанае хітрыкаў і пушчаны ў абарот, як ужо адзначалася. «. Як кожная прытча, — піша Даль, — поўная прыказка складаецца з двух частак: з хітрыкаў, карціны, агульнай меркаванні і з прыкладання, тлумачэння, павучання» (В.Даль, 10 — 13). На матэрыяле рускай мовы прасочваецца генетычная сувязь прыказкі з прыпавесцю (О.Г.Дубровская, 18).
Калі прасачыць сувязь прыказкі і прымаўкі, то апынецца, што, сапраўды, на падставе азначэнняў яны вельмі блізкія па будынку.
Былым прычтавым дыскусія патрабуе:
а) вытлумачэння, актывізуюцца рэцэптыўна пазіцыю адрасата;
б) здабывання адрасатам нейкага урока з сюжэту прыпавесці — асабіста для сябе.
Калі першае можа быць зроблена і якія распавядаюць, то рэгулятыўныя прыкладанне захаванага ў прыпавесці універсальнага вопыту да індывідуальнай жыццёвай практыцы можа быць ажыццёўлена толькі самім слухачам. Абавязковая для прыпавесці доля іншасказальна з’яўляецца свайго роду механізмам актывізацыі ўспрымае свядомасці. Аднак ўнутраная актыўнасць адрасата пры гэтым застаецца аўтарытарнай, прытча не прадугледжвае ўнутрана вольнага, ігравога, перайначваць дачынення да паведамляюць. Карціна свету, экстрэмальна прыпавесцю, мяркуе адказнасць выбару ў якасці бытийной кампетэнцыі персанажа. Гэта імператыўнае (безумоўная, катэгарычная) карціна свету, дзе персанажам ажыццяўляецца (ці хто пераступае) не наканаванне лёсу, а нейкі маральны закон, уласна і які складае маралізатарская «мудрасьць» навучаньня. Прытча апавядае не пра аднакратных падзеях агульнагістарычным або прыватнага жыцця, але пра тое, што — па перакананні саўдзельнікаў былым прычтавым Діскус — «існавала і будзе існаваць заўсёды, што нязменна або што здараецца пастаянна» (Д.С. Ліхачоў). Тут дзеючыя асобы, па думцы С.С. Аверинцева, паўстаюць перад намі не як «аб’екты» эстэтычнага «назірання», «але як суб’екты этычнага выбару». Усе іх учынкі ў прыпавесці ёсць рэалізацыя такога выбару (не заўсёды эксплицированного ў тэксце, але заўсёды імпліцытна прысутнічае ў паводзінах персанажа) (В.И.Тюпа, 19).
Аднак прыказка блізкая не толькі да прыпавесці. «У прыказцы, — піша Даль, — можна адрозніваць вопратку ўнутраную і знешнюю; першая адносіцца да рыторыкі, другая — да граматыкі і просодии. Граматыка не толькі магла б і павінна б многаму навучыцца ў прыказак, але мусіць быць па іх, у многіх частках сваіх, зноў переверстана. Частае неразуменне намі прыказкі заснавана менавіта на няведанні моў, тых простых, моцных і кароткіх зваротаў мовы, якія спакваля губляюцца і выцясняюцца з пісьмовага мовы, каб зблізіць яго, для большай спадобней перакладаў, з мовамі заходнімі. Хто б взя пасунуўся разгледзець прыказкі і прымаўкі ў гэтых адносінах, той напісаў бы тоўсты і преполезную кнігу «(В.Даль, 10 — 16).
Гэтыя словы Даля вельмі важныя для майго даследавання. Тут ён згадвае толькі прыказку, але, думаю, можна зрабіць абагульненне. Ва ўсякім разе, з граматыкай рускай мовы цесна звязаны і прымаўкі.
Прыказка і прымаўка як адзін з відаў монотематического тэксту (И.Л.Суховей, 20) характарызуецца сэнсавай, структурнай, камунікатыўнай цэласнасцю, і мадэль яе разумення можа выступаць адной з мадэляў разумення тэкстаў у цэлым. Яны ўяўляюць сабой «мінімальны па велічыні мастацкі тэкст, які выказвае толькі адну думку. Выраз гэтай думкі роўна тэксту, і няма ні растварэння гэтай думкі ў сюжэце, ні думак, канкуруючых з галоўнай» (Г.Г.Граник, 21). Разуменне прыказак і прымавак можна лічыць адным з крытэраў валодання мовай, развіцця прамовы (О.В.Соболева, 22).
Прааналізуем выяўленыя сувязі прыказак і прымавак з прыпавесцю і разгледзім граматычны аспект разгляданых парэмій.
4. Прынцып структуравання.
Мова ёсць сістэма знакаў, якія выказваюць паняцці, а, такім чынам, яго можна параўнаць з пісьменнасцю, азбукай для глуханямых, сімвалічнымі абрадамі, формамі пачцівасці, ваеннымі сігналамі. Ён толькі найважнейшая з гэтых сістэм.
Фердынанд дэ Соссюра
Структура не павінна залежаць ад сэнсу, які мы ўкладваем у змест. Прыказка і прымаўка шматзначныя, і мець на ўвазе пад кожнай з іх можна абсалютна розныя сэнсы.
Па-першае, віды інфармацыі (фактуальнага, подтекстовая, канцэптуальная) у міні-тэксце цесна пераплецены, практычна зьлітыя. Па-другое, пераход ад канкрэтнага інфармацыйнага зместу да сэнсу неалгоритмичен, мае падабенства з инсайдом (аналагічна разуменню маралі байкі — даследаванні А.А.Брудного). Таму жанры прыказка і прымаўка цяжкія для разумення (О.В.Соболева, 22).
Структура ж застаецца толькі комплексам умоўнасцяў. Такім чынам, вернемся да чацвёртага з «асноўных палажэнняў» (стар. 11):
структура не павінна залежаць ад семантычнага значэння вывучаемых парэмій.
Сама па сабе структура можа з’яўляцца арганізаванай паслядоўнасцю знакаў. Знакі будуць змянянай часткай — функцыяй, а паслядоўнасць будзе сталай часткай — формулай. У цэлым яны ўваходзяць у знакавую сістэму.
Пытанне ў тым: ад чаго адштурхоўвацца, вылучаючы гэтыя функцыі і ўсталёўваючы правілы дзеянняў над імі?
Як вядома, знакавая сістэма — гэта мова, які складаецца з алфавіту і правілаў яго выкарыстання. Паспрабуем, зыходзячы з гэтага, вырашыць праблему. Рускую мову вывучаюць: фанетыка, графіка, арфаграфія, лексіка, марфалогія, сінтаксіс. Першыя тры навукі вывучаюць сам алфавіт. Лад мовы вывучае граматыка. Яна складаецца з двух вялікіх частак: марфалогіі, якая апісвае формы змены слоў, і сінтаксісу, прадмет якога — сувязі паміж словамі ў сказе (Кіраўнікоў. Рэд. М.Д.Аксёнова, 5-158).
Прыказка і прымаўка з’яўляюцца скончанымі прапановамі, значыць, вывучаючы іх структуру, цалкам лагічна будзе абапірацца на асновы сінтаксісу.
Прыказкі і прымаўкі маюць форму простых і складаных сказаў. Калi кожная з прапаноў пазначыць якой-небудзь вызначанай літарай, то мы ўжо будзем мець структуру. Але нам трэба вывесці агульныя формулы, мадэлі прыказкі і прымаўкі. Фердынанд дэ Соссюра лічыў, што існуе агульная навука аб знаках — семиология або семіётыка. Яна пакуль не створана, але ўжо існуе струкрурно-семіятычны метад вывучэння фальклору. Заснавальнікам гэтага метаду з’яўляецца Уладзімір Пропп. Яго паслядоўнікі імкнуцца ўсталяваць агульныя заканамернасці пабудовы фальклорных тэкстаў як знакавых сістэм. Галоўнае адрозненне майго спосабу структуравання ад спосабу, распрацаванага Проппа, — гэта апора на правілы сінтаксісу рускай мовы.
5. Функцыі і формулы.
Разгледзім прыказкі і прымаўкі, якія маюць структуру складанага прапановы, будзем называць іх складанымі прыказкамі і складанымі прымаўкамі. Як я ўжо казала, кожнаму простаму прапанове ўнутры складаных прыказак і прымавак я прысвойвалі функцыю. Яна будзе супадаць з мэтай выказвання гэтай прапановы і з адным з уласцівасцяў прыказкі ці прымаўкі, прыведзеных вышэй.
Н — сітуацыя (карціна, намёк)
З — меркаваньне (меркаванне, заключэнне)
П — тлумачэнне (тлумачэнне, тлумачэнне)
З — савет (настаўленьне, павучанне)
Знакі паміж функцыямі будуць ставіцца ў залежнасці ад таго, якая сувязь у парэміі:
Складаныя прыказкі і прымаўкі, якія складаюцца больш чым з двух простых прапаноў, звычайна аднатыпныя. Таму я адношу іх у адну з пералічаных груп, больш прыдатную ў адпаведнасці з якія змяшчаюцца функцыямі і знакамі.
Далі бабе палатно, яна кажа: тоўсты; далі бабе патану, — кажа: дай боле! (Група Н + Н)
Жыў-быў малайчына: дома не бачыў весялосці, сышоў на чужыну — заплакаў. (Група Н + Н)
Даюць палатно — так просты; ёсць атлас — ды не пра нас. (група Н + Н)
Колькі ні круціцца, а няма куды дзецца: на неба высока, у ваду глыбока. (Група В + З)
сітуацыя (падпарадкавалася. умоўных. або дзеепрым.) меркаваньне
павучанне (якi прыдумаў.) павучанне
меркаваньне (якi прыдумаў.) меркаваньне
Едзеш на дзень, бяры хлеба на тыдзень.
Выпусціў грыву, за хвост ня трымайся.
Не прыйшло поле да двара, няхай яго пад гару.
Прыйшла смерць па бабу — ня паказвай на дзеда.
Не шукай праўды ў іншых, калі ў табе яе няма.
Парву таго жывот, хто няпраўдай жыве.
Дзе шмат вады, там чакай бяды.
Ня абскарджаны, ня судзіся.
Ідучы на суд, ня хваліцца.
Чаго сабе не хочаш, таго і другому не рабі.
Верь межань, калі земляная вада пойдзе.
Чаго хваліць не ўмееш, таго і ня гань!
Адвялі каня, так вазьміце і аброці.
Узяўшы кароўку, вазьмі і вяроўку.
Выратуй Бог таго, хто поіць ды корміць, а ўдвая, хто хлеб-соль памятае.
Зрабіўшы худа, не чакай дабра.
Зрабіўшы сябру дабро, сабе чакай таго ж.
Бераг бед, пакуль іх няма.
Не спытаўшыся броду, не лезь у ваду.
Ня мечись ў ваду, не спрабуюць броду!
Ўгаварыла на беразе, плыві за раку!
Не гані Бога ў лес, калі ў хату ўлез.
Куды покляпой, туды і Гні!
Дзяўбе, так не пазяхай!
Рэж ды еш, калі падкладаюць!
Не лезь да капусце, пакуль не кінуўся.
Куй жалеза, пакуль не астыла (пакуль кіпіць, пакуль горача)!
Чужыя сабакі б’юцца, а свае Не марудзь!
Што плыве, то вудзі (то бяры).
Хочаш ёсць калачы, так не сядзі на печы!
Чаго няма, таго і не пытайся.
1. Рубі дрэва моцнае, гнілое само зваліцца.
Цярпі казак, атаманам будзеш.
Зачыні чужой грэх — Бог два даруе.
Кінь скарыначку на гару, прыйдзе да цябе на пару.
Кінь хлеб-соль ззаду, апынецца наперадзе.
Гандлюй праўдаю, больш барышы будзе.
Стукні абухом ў дрэва, дупло само адаб’ецца.
Бог-то бог, ды і сам не будзь дрэнны!
Прыбяры пень, і пень будзе добры.
Кашляй патану, так пацягнеш падоле.
Не шукай бяды: бяда сама цябе знойдзе.
Ня судзіся: лапаць даражэй бота стане.
Не ківаць пальцам (гэта значыць, не паказвай), сам будзеш старцам.
Не капай пад людзьмі ямы, бо сам уваліўся.
Не капай сябру ямы, сам трапіш.
Не глядзі высока: вочы запарушана.
Не ўважай высока: запарушана вока.
Ня падымай носе (Не закідвай галавы): спотыкнёшься.
Не ліжыся: да свята не возьмуць.
Ня асудзілі ў лапцях: боты ў санях.
Не лезь наперад: не стаць бы ззаду.
Не лезь па сусло — збан разобьёшь.
Ня ідзі, сабака на воўчы след: азірнецца, з’есць.
Ня сячы вышэй за галаву: дранка вочы запарушана.
Не хадзі пры балоце, чорт вушы обколотит.
Трымайся за дубок: дубок ў зямлю глыбокі.
Кашляй памалу, каб на год стала.
Так лаві, каб і самому сысці.
Шкляны посуд беражы, што дзеўку: расшибёшь — ня паправіш.
Ня каламуты вадою — здарыцца чэрпаць.
Не плюй у калодзеж, здарыцца напіцца.
Еж смаржкі, ды глядзі, каб не выштурхалі ў штуршкі.
1. З дурным вадзіцца, сам поглупеешь.
З кім павядзешся, ад таго і набярэшся.
Шкадаваць мяшка — не завесціся сябрука.
Шкада малака — не відаць кошкі.
Цішэй едзеш, далей будзеш.
Што богу наце, то і не моцна.
Калі быць бядзе, то яе ня минуешь.
Пагалоска праўду, праўду і Чыні.
Дасць Бог дзень, дасць Бог і пішу.
Бог пакахае, так не загубіць.
Адстане Бог, пакінуць і добрыя людзі.
Хто да Бога, да таго і Бог.
Ў часе падціснуць: у Бога ёсць што падаць.
Бог не захоча, і бурбалка ня вскочет.
Бог попущает, і свіння гусака з’ядае.
Ад Бога адмовіцца — да сатане прыстаць.
Заступіся чорта дзверы, а ён у акно.
Беднага забіць — ня ратунак нажыць.
Беднага крыўдзіць — сабе дабра не жадаць (альбо: гібелі шукаць).
Хто ў патрэбе (або: у гары, у крыўдзе) не бываў, той яе і ня ведаў (альбо: не відаў).
На сэрцы непагадзь, так і ў вядро дождж.
Дрэнны той злодзей, што каля сябе огребает.
Не будзе снегу, не будзе і следу.
У каго што баліць, той пра тое і гаворыць.
Добра таму дабро рабіць, хто памятае.
Добры той, хто поіць ды корміць, а і той не худы, хто хлеб-соль памятае.
Хто нас памятае, таго і мы помянем.
З воза ўпала — не адшукаеш.
Сябра шукай, а знойдзеш — беражы.
Не сумую працай, а скучай клопатам.
Умей ўзяць, умей і даць.
Бога не гнеў, а чорта ня смяшы!
Трымай дзеўку ў цераме, а грошы ў цеснаце.
З багатым не цягаюць, з моцным не змагайся!
Цярпі гора тыдзень, а царуй год.
Сам пацярпі, а іншага не выдавай.
Кажуць наўгад, а ты бяры на розум!
Дурны кажа (Людзі кажуць) на глум, а ты бяры на розум!
Добрага трымайся, а ад благога ўдаліся.
Часам гані, а часам і сам бяжы.
Не унывай, на Бога спадзявайся.
Бога кліч, а чорта не гнеў.
Богу дагаджай, а чорта ня пярэч.
Бога не гнеў, а чорта ня смяшы!
Аднаму не сябруй, а злоснікі ня помсьці (г.зн. суддзя).
Мовай мялі, а рукамі не разводзь!
Мовай што хочаш мялі, а рукамі волі не давай.
Ня бойся суда, бойся суддзі.
На ваяводу даказвай, а сам ідзі ў турму.
З суддзёй не пярэч, з турмы не глупства!
За праўду плаці і за няпраўду плаці.
Справа ведай, а праўду памятай.
Хлеб-соль кушай, а праўду слухай.
Па гасцях гуляй, ды і сам вароты раствараецца.
Не саромейся, а нагніся, ды пакланіся.
Ні хвалілі мяне ў вочы, ня лаянцы за вочы.
У вочы не ліжыся, а за вочы не лаянцы.
Не ліжыся: няма да воўны. Красна птушка пяром, чалавек розумам. 2. Вучэнне — святло, невучоным — цемра. 3. Вока бачыць далёко, а думка яшчэ далей. 4. Сказанае слова срэбнае, ня сказанае — залатое.
1. Красна птушка пяром, чалавек розумам.
Ученье свет невучоным — цемра.
Вока бачыць далёко, а думка яшчэ далей.
Сказанае слова срэбнае, ня сказанае — залатое.
З разумным знайсці, з дурнем — страціць.
Адзін воін тысячы водзіць, а Бог і тысячы і ваяра водзіць.
Што запасёшь, то і з сабой понесёшь.
Беднасць вучыць, а шчасце псуе.
Беднасць кладзе, галеча хлусіць.
З гарбатым ня переклонишься, з багатым ня перетянешься.
З Богам хоць за мора, а без Бога ні да парога.
Чалавек ходзіць, Бог водзіць.
ня конь вязе, Бог нясе.
Страву пазнаецца па гусце, а святасць па спакусе.
Грэшнага шлях спачатку мірны, ды пасля крут (альбо: цесны).
Анёл дапамагае, а бес падбухторвае.
Бог дае шлях, а д’ябал крук.
Бог любіць праведніка, а чорт ябедника.
Гасподзь размыкае сляпога, а д’ябал спакушае Чарнеца.
Чорт нямоглы, ды парабак яго моцны (г.зн. чалавек).
Шмат хто каецца (ся), ды ці мала воротящих (ся).
Всяк хрысціцца, ня кожны, хто моліцца.
У слязах ніхто не бачыць; а песні всяк чуе.
Чужая бяда — смех; свая бяда — грэх.
Лета збірае, зіма з’ядае.
Калі ласка не кланяецца, а дзякуй спіны ня гне.
Добрага чалавека употчуешь кусом, а благога не употчуешь і гусаком.
Колькі ні круціцца, а няма куды дзецца: на неба высока, у ваду глыбока.
сітуацыя (якi прыдумаў.) сітуацыя
сітуацыя (падпарадкавалася. дзеепрым. або умоўных) тлумачэнне
На няма і суду няма.
Авечку стрыгуць, а іншая таго ж чакай.
Вока бачыць, ды зуб неймёт.
Далі бабе палатно, яна кажа: тоўсты; далі бабе патану, — кажа: дай боле!
Як ваўка не ласкай, ён усё да лесу глядзіць.
Леў страшна, малпа смешна.
Ежу — ня свіршчоў, а пад’ядуць — ня спушчу.
Малайчына на авечак, а на молодца і сам авечка.
Жыў-быў малайчына: дома не бачыў весялосці, сышоў на чужыну — заплакаў.
Грэх у мех, а сам ўверх.
Грэх пад лаўку, а сам на лаву.
Хлеб есць, а хрысціцца не ўмее.
Поп седзячы абедню служыць, а прыход (а свецкія) лежачы богу моляцца.
Папы за кніжкі, а свецкія за пампушкі.
Поп у звон, а мы за коўш.
Ніхто беса не бачыць, а всяк яго лае.
Мужык толькі піва запарыў, а ўжо чорт з вядром.
Бачу, хто скача, а не бачу хто плача (гэта значыць, не хачу бачыць).
Усе бачаць, як веселюсь, а ніхто не бачыць, як плачу.
Чуваць, як песні спяваем; не чуваць, як выццём.
Чужую бяду на бабах раскладу, а да сваёй і розуму не прыкладу.
Саладоўні згарэла, а піва п’ем.
Купіў дуду на сваю бяду; пачаў дзьмуць — слёзы ідуць.
На чужой коніку, ды круціцца ў бок.
Перад Богам ставь свечку, перад суддзёй мех!
Паслужы на мяне, а я на цябе.
Рука руку мые, і абедзве белыя жывуць.
Рука руку цісне, а абедзве свярбіць.
На чыім возе сяджу, таго і песеньку пяю.
Каму служу, таму і скачу.
Чыя зямля, таго і вера; да каго еду, таму і малюся.
У Філі пілі, ды Філю ж і пабілі.
Закармілі чушка (свінню), так стане вохкаць за пролежні.
Лей на яго масла — скажа: дзёгаць.
Закалоць ў яго хоць асінавы кол — ён усё будзе казаць: саломінка.
Даюць палатно — так просты; ёсць атлас — ды не пра нас.
І месяц свеціць, калі сонца няма.
Пра тое зязюля і кукуе, што гнязда ў ёй няма.
Джаліць пчёлка, шкада мёду.
Як трэба говеть, так і стала жывот хварэць.
Бедны бес, што ў яго Бога няма.
Ведаем самі — крывыя сані.
Радасны бес, што адпушчаны манах у лес.
Любоў тваю забыцца, так голасам завыць.
Які палец ні што ўкусi, усё балюча.
Рана пташка заспявала, як бы кошка не з’ела.
Кормяць быка, каб скура была гладкая.
Для таго свіння іншым голасам заспявала, што чужога хлеба паела (г.зн. яе б’юць).
Добры: во каб крыху лепей, нікуды б не падыходзіў.
Лепшых няма, так добры і гэты.
Прыбаўка, што на чацвёрты калач.
І тое зубы, што кісель ядуць.
Тавар згніў, так і гаспадару не мілы.
Разумны б ты быў чалавек, — каб не дурань.
Дзяцюк добры: купіў бы яму труну.
Ня што ў лесе трашчыць: воўк барана цягне.
Госці на печ глядзяць, відаць, кашы хочуць.
Полпесенки праспявала — палова справы.
Такі працуе, што памёр з кочедыком ў руках.
З міру па нітцы — голаму кашуля.
Што за горад: і калача купіць не на што.
6. Роля інтанацыі ў структуры.
Складаныя прыказкі і прымаўкі мы разгледзелі. Але разам з прыказкамі і прымаўкамі, якія маюць структуру складанага прапановы, ёсць — якія маюць від простага прапановы. Такія парэміі будзем называць простымі прыказкамі і простымі прымаўкамі. Самае цяжкае — гэта абраць прынцып, які будзе ляжаць у аснове падзелу.
Гэтае пытанне патрабуе карпатлівай даследчай працы, якую я збіраюся правесці ў будучыні. А пакуль прыказкі і прымаўкі, якія змяшчаюць у сабе адно простае прапанову, я падзяліла наступным чынам:
агульнае меркаваньне, дакладнае пры любых абставінах, «вечнае» ісціну;
якія вызначаюць твар, прыдатныя не да ўсіх выпадкаў.
Што з воза ўпала, тое прапала. Сляпой шчанюк і той да маці лезе. Атрымалася Чарвякоў на вяку ліст з’есці. На чужой зямлі і вясна не красна. Тых жа капусты, ды жыжцы вылі. На сярдзітых ваду возяць. Ведае кошка, чыё мяско з’ела. У цемры і гніляк свеціць. Новы венік чыста мяце. Хворага ваўка на авечку стане. Шалудзівы баран ўвесь гурт псуе. Ціхі воз будзе на гары. Ал колер мілы на ўвесь свет. Цяжка супраць вады плыць. Цяжка жыць адным на святле. Нязведаны адзін нядобры для паслуг. Стары сябар лепш новых двух. Без костак і рыбкі не з’ясі. Шыла ў мяшку не ўтоіш. Адразу ўсім не навучышся. Мокрым дождж не страшны. Сардэчна дабро пакрывае. За дабро дабром і плацяць.
Аднаму колькі можна дапамагай. Льва соннага не будзі. Па снезе грыбы не шукай.
Успушыўся як бурбалка дажджавой і стаў — нічога. Не вялікі цвыркун, ды чуваць крычыць. Пірага чакаць — не еўшы спаць. Парог паскрэбла, пірог спякла. Ехаў прама, зваліўся ў яму. Лыжкай корміць, сцяблом вачэй коле. З’еў бы пірог, ды ў печы спаліў. Сумна жыць Афонюшке на чужой сторонушке.
Дадзеныя парэміі ставяцца да фальклору, гэта значыць з’яўляюцца вуснымі жанрамі. А ў вуснай прамовы важную ролю адыгрывае інтанацыя. Калі ў пісьмовай літаратуры да гутарковай фразах часта далучаюць тлумачэнне для надання эмацыйнай афарбоўкі, то ў вуснай — гэтую ролю адыгрывае інтанацыя.
Апісанне інтанацыі можа быць сапраўдным мастацкім шэдэўрам. Максім Горкі ў рамане «Жыццё Кліма Самгина» сказаў пра аднаго з герояў: «Вараўка казаў трохі і словамі буйнымі, сапраўды на шыльдах». Метафара пісьменніка падкрэслівае такую інтанацыйна асаблівасць гаворкі, як тэмп (Кіраўнікоў. Рэд. М.Д.Аксёнова, 5 — 102).
Інтанацыя — складаная з’ява. Яно складаецца з некалькіх больш простых элементаў: мелодыкі (павышэння і паніжэння тоны галасы), сілы (гучнасці) гучання розных частак выказвання, тэмпу прамовы, тэмбру ( «афарбоўкі» галасы, якая залежыць ад індывідуальных асаблівасцяў працы галасавых звязкаў), паўзаў (перапынкаў у гучанні). Смыслоразличительные тыпы рускай інтанацыі апісваюць па-рознаму. У Расіі найбольш вядомая сістэма інтанацыйных канструкцый Алены Андрэеўны Брызгуновой. У кожнай фразе ёсць слова, якое вымаўляецца з найбольшай сілай і працягласцю. Гэта інтанацыйны цэнтр. У залежнасці ад руху тоны галасы на цэнтры, перад ім і пасля яго выказванне знаходзіць інтанацыю таго ці іншага тыпу (Кіраўнікоў. Рэд. М.В.Аксёнова, 5 — 101).
Сэнс, які ўкладаецца ў прыказку ці прымаўку, безумоўна, залежыць ад інтанацыі.
Байка Івана Андрэевіча Крылова «Куфэрак» заканчваецца фразай: «А куфэрак проста адчыняўся». Лінгвісты заўважылі, што яе можна зразумець дваяк у залежнасці ад таго, на якім слове знаходзіцца інтанацыйны цэнтр у сказе: «А куфэрак проста адчыняўся» (замак у Куфэрак быў простым); «А куфэрак проста адчыняўся» (куфэрак не меў замка) (Кіраўнікоў. Рэд. М.В.Аксёнова, 5 — 103).
7. Роднасныя фальклорныя жанры.
Да малых фальклорным жанрах ставяцца творы, якія адрозніваюцца па жанравай прыладаў, але якія маюць агульны знешні прыкмета — невялікі аб’ём. Гэта прыпеўкі, прыпеўкі, Афарыстычныя жанры, загадкі і інш. (Т.В.Зуева, 2 — 113).
У масе сваёй усе гэтыя жанры вельмі падобныя. А тое, што ў розных аўтараў сустракаюцца абсалютна розныя вызначэння адных і тых жа жанраў, ўскладняе працэс іх вывучэння і ўспрымання. Такім чынам, я лічу неабходным удакладніць у агульным паняцці парэмій, роднасных прыказкі і прымаўкі. Гэта дасць магчымасць больш дакладна абмежаваць жанр прыказкі і прымаўкі. Бо «вызначэнне жанру магчыма толькі ў сувязі з агульнай класіфікацыяй відаў народнай творчасці» (В.Я.Пропп, 27 — 335).
Вывучыўшы вызначэння шэрагу парэмій, я вылучыла некалькі, на мой погляд, найбольш блізкіх да прыказкі і прымаўкі:
7.1 Приговорка, прымаўкамі, прыказка
Пацешная, дасціпная звычайна рыфмаваная прымаўка, устаўляемая ў размова.
(С.И.Ожегов, 13 — 576)
Не зусім ясна ці не аднолькава вызначаецца, самае назва — пустобайка — паказвае, што яна можа быць часам і тое ж, што пустоговорка, а пра жартаўнік сваё роду кажуць, што ён ведае шмат прибауток. Іншыя называюць так цэлы шэраг прымавак і приговорок, складзеных складна, без вялікага сэнсу. Прымаўкамі жа завуць казачныя прыкрас.
Сюжэтныя забаўляльныя песенькі, не звязаныя з гульнёй
Ваня, Ваня, прастата
Купіў каня без хваста,
Сеў задам наперад
І паехаў у агарод.
(Мешчаракова, 3 — 7)
Выслоўе, часам адно слова, часта паўтаранае, прыгаворваў, без вялікага толку і значэння, а па мясцовай або асабістай звычцы. Часам клічуць прымаўкай … У казках такіх умоўных приговорок шмат … З другога канца, пераходзячы ў набор складаных слоў, прымаўкі зліваюцца з прымаўкамі.
Вершаваныя звароты да жывым істотам
Дам табе я хлеба!
(Мешчаракова, 3 — 
Род зачыну або канцоўкі ў народнай казцы.
Прымаўкамі, а таксама пастаянна паўтаранае кім-небудзь выраз.
(С.И.Ожегов, 13 — 588)
Грунтуючыся на гэтыя вызначэння, прапаную схему, па якой можна больш вызначана прадставіць ўзаемаадносіны прымавак і некаторых іншых парэмій. Прадстаўленыя мною тэрміны тыпу чыстая прымаўка, уласна прымаўкамі не зьяўляюцца фальклорнымі тэрмінамі і прыведзены толькі толькі для зручнасці апісання схемы.
У гэтай схеме пад чыстымі прымаўкамі я разумею простыя прымаўкі, якія я выдзеліла ў трэцюю групу простых прыказак і прымавак. А пад чыстай приговоркой — «выслоўе, часам адно слова, часта паўтаранае, прыгаворваў без вялікага толку». (Прыклады: кажа, узяў, вземши; оченно добра гэта самае справу; вово-воно як-яно) (Даль, 10 — 14).
На мой погляд, приговорки — больш лінгвістычнае, чым літаратурнае паняцце, падобна фразеалагізмы і «пустазельным слоў».
Прымаўкамі ж я лічу жанрам асіміляваць, то ёсць якія ўзніклі ў выніку ўплыву адных жанравых форм на іншыя.
Прымаўкамі аб’ядноўвае такія паняцці, як уласна прымаўкамі і прыказка. Уласна прымаўкамі я выдзеліла ў падгрупу просты прымаўкі. Адметнай асаблівасцю яе я лічу тое, што ў сваёй структуры яна можа ўтрымліваць савет (што ўвогуле для прымавак не характэрна), але па семантыцы яна іранічна афарбаваная.
Па ўсіх па трох, карэнны не руш: а акрамя карэнны, няма ні адной.
Коні чужыя, пуга не свой — паганяй, не стой.
Еж пірагі, а хлеб наперад беражы.
Палівай, скарбонка, не шкадуй гаспадарскага добришка.
Ціт, пойдзем малаціць! — Жывот баліць. — Ціт, ідзі кісель ёсць! — А дзе мая вялікая лыжка?
Хто скраў піражок? — Ня я. — А каму даць яшчэ? — Мне.
Добра-то мёд з калачом. — А ты еў? — Не, не еў; ды летам брат у горадзе быў, так бачыў, як людзі ядуць.
Пабудзі мяне, мама, заўтра крыху раней! — Што так? — Ды вось хлебушка-то лусту даесці: зараз ужо не змагу.
Зануздай маю кабылу! — А сам што ж? — Ломаць у руках. — Ну, пакладзі ў шапку! — Ды не лезе.
Тых жа капусты, ды жыжцы вылі.
Не хваліся, гарох, ці не лепш бабоў.
Ня смейся, гарох, над намі (над бобам): будзеш і ты пад нагамі.
Ня бацвіння, гарох: струкі ощиплем, а на китину мароз прыйдзе.
Ня фанабэрышся, квас, ці не лепш нас.
Не ламалі, Аўсянік, не быць калачом.
Сцеражыся: гэты прадасць, так ня выкупіць.
Прыказка утрымлівае ў сабе два паняцці, аб’яднаных тым, што абодва характэрныя для казак.
Казачныя прыкрас, якія выходзяць з прибауток. Гэта прымаўкамі, якая ўжываецца ў казках. Па Далю — казачныя прыкрас.
Не па днях, па гадзінах расце, як пшанічнае цеста на опарине кісне.
Конь бяжыць, зямля дрыжыць, полымя з ноздраў, хвастом след высцілае, долы, рэкі паміж ног пускае.
Казачная пустоговорка, якая выходзіць з приговорки, з’яўляецца пастаянна паўтараным выразам, ужывальным у казцы. Па Далю — казачныя пустоговорки.
Хутка казка сказу, не хутка справа робіцца.
Блізка Ці, ці далёка, нізка ці, высока ці што.
За трыдзевяць зямель, у трыдзесятым дзяржаве.
Мешчаракова такія прыказкі называе казачнымі формуламі і вылучае ў некалькі груп, па становішчы ў кампазіцыі казкі:
Пачатковыя: У некаторым царстве, у некаторым дзяржаве.
Канчатковыя: Сталі яны жыць-пажываць, ды дабра нажываць.
Сярэднія: Устань перада мной, як ліст перад травой.
(Мешчаракова, 3 — 13)
Іншасказанняў або намёк, вакольнымі гаворка, хітрыкаў, кароткае алегарычны апісанне прадмета, прапанаванае для разгадкі.
Паэтычнае мудрагелістае апісанне якога-небудзь прадмета або з’ява, зробленае з мэтай выпрабаваць кемлівасць чалавека, роўна як з мэтай прышчапіць яму паэтычны погляд на рэчаіснасць.
(В.П.Аникин, 25 — 56)
Загадка складаецца з двух частак: загадкі (пытання) і адгадкі (адказу), якія паміж сабой звязаныя. У загадку тым ці спосабам «зашыфравана» адгадка. Гэта можа быць метафара або іншае іншы сэнс — не выпадкова народ склаў загадку пра загадку: «Без асобы ў іпастасі» (Зуева, 2 — 124).
Д.Н.Садовников ў прадмове да свайго сходу загадак паказаў на асноўнае адрозненне прыказак і загадак. «У першых, — пісаў ён, — адбіліся погляды народа на прыроду і навакольнае становішча, у апошніх — уся жыццёвая мудрасць і маральная асоба простага чалавека». У загадку, даўжэй старажытнай па форме і паходжанні, адкрыўся поўны прастор для творчай фантазіі народа; у прыказцы — для яго здаровага сэнсу і крытыкі «(Д.Н.Садовников, 26 — 258).
Загадкі часам пераходзяць у прымаўкі, становячыся і тым і іншым. Напрыклад, выраз «Нічога не баліць, а ўсё стогне» можа быць і загадкай аб свінне, і прымаўкай пра ханжа, жабракі.
У горадзе сякуць, да нас трэскі ляцяць. (Лісты, весці).
У адной кішэні вош на аркане, у іншым блыха на ланцугу. (Жабрак).
Такім чынам, приговорку (пустоговорку), прыказку, прымаўкамі (пустобайку), прыказку, загадку я разглядаю як жанры роднасныя прымаўцы. Прыказка ж да іх ставіцца ў меншай ступені. Прыказкі ўтрымліваюць глыбокія па сіле думкі народныя выслоўі, у іх пазнавальная і дыдактычная функцыя пераважаюць над мастацкай, а вышэйпералічаныя жанры ўтрымліваюць выдумку, байку, іронію.
7.3 Пословичное выслоўе
Выслоўе, якое ўвайшло, у выглядзе прыказкі, у гутарку нашу, хоць і не заключае ў сабе ніякай прыпавесці, іншасказанні, хітрыкаў.
Дзей бог волю сваю.
Судзі бог волю сваю.
Віна галаву хіліць.
Праца чалавека корміць.
Перш стагоддзю не памрэш.
У выніку маіх даследаванняў я прыйшла да высновы, што прыказкі і прымаўкі могуць мець структуру простага і складанага прапановы і, у залежнасці ад гэтага, я называю іх простымі або складанымі прыказкамі і прымаўкамі. Для складаных прыказак і прымавак былі выведзеныя структурныя формулы. А ў адносінах да простых парэміі быў намечаны прынцып вывучэння іх на аснове інтанацыйных асаблівасцей, дзякуючы якому можна будзе скласці адпаведныя структурныя формулы.
У працы былі разгледжаны некаторыя фальклорныя жанры, роднасныя прыказцы і прымаўцы, для больш дакладнага размежавання вывучаемых парэмій. Я вылучыла пословичные выслоўі, приговорки (пустоговорки), прыказку, прымаўкі (пустобайки), прыказкі, загадкі. Прааналізаваўшы сабраныя мною дадзеныя, я прыйшла да высновы, што ў якасці жанраў, роднасных прымаўцы, трэба разглядаць усе вышэйпералічаныя жанры, акрамя пословичных выслоўяў, якія, насупраць, блізкія па ўласцівасцях прыказцы.
Зараз можна вылучыць адметныя рысы прыказкі і прымаўкі.
1. граматычныя і лагічна закончаны прапанову.
2. Не мае аўтара.
3. Будуецца па прыведзеных вышэй формулам. Не можа ўтрымліваць функцыю П — тлумачэнне.
1. граматычныя і лагічна закончаны прапанову.
2. Не мае аўтара.
3. Будуецца па прыведзеных вышэй формулам. Не можа ўтрымліваць функцыю С — павучанне і З — меркаваньне.
Выведзеныя формулы ўжо могуць з’яўляцца класіфікацыяй.
У выніку, можна ахарактарызаваць прыказкі і прымаўкі, што лепш растлумачыць іх адрозненні.
Прыказка, на мой погляд, самагоднае выказванне. Яна нясе ў сабе безумоўную праўду і без прымянення да жыццёвай сітуацыі. Яна не характарыстыка. Прыказка не вызначае твар, дзеянні, абставіны, а нясе ў сабе нейкі маральны закон, безумоўны для любога чалавека. Яе дзеянне распаўсюджваецца не на канкрэтнае падзея, а на ўвесь тэрмін чалавечага існавання. Гэта народная «запаведзь», якой павінны прытрымлівацца ўсе людзі.
Прымаўка ж, наадварот, выказваецца для характарыстыкі абставіны, чалавека або яго паводзін. Яна ўспрымаецца як рэпліка дыялогу і ўтрымлівае іронію, нават сатыру.
Вывучэнне фальклору важна для развіцця многіх навук. Да фальклору звяртаюцца лінгвісты, гісторыкі, псіхолагі, сацыёлагі. Парадкаванне, назапашванне ведаў у гэтай галіне неабходна для ўмацавання нацыянальнай навукі і культуры.
Спіс выкарыстанай літаратуры.
1. Казкі, прыказкі, загадкі // З «Кніг для чытання» і «Азбукі» Л.Н.Талстога. М., «Дзіцячая літаратура», 1989.
2. Т. В.Зуева, Б.П.Кирдан Рускі фальклор // Падручнік для вышэйшых навучальных устаноў, другое выданне. М., Флінта, Навука, 2000..
3. Марына Мешчаракова Літаратура ў табліцах і схемах // Хатні рэпетытар. М., Айрыс, 2000..
4. Уладзімір Пропп Гістарычныя карані чароўнай казкі. М., Лабірынт, 2000..
5. Мовазнаўства. Рускую мову // Энцыклапедыя для дзяцей, тым 10. Кіраўнікоў. рэд. М.Д.Аксёнова. — М., «Аванта +», 1998..
6. фразеалагічныя словарь русского языка // Выданне шостае. Склад .: В.П.Жуков, Л.А.Войнова, А.И.Молотков, А.И.Фёдоров. Пад рэд. А.И.Молоткова. М., Астрель, 2001..
7. Ф.И.Буслаев Гістарычныя нарысы рускай народнай славеснасці і мастацтва // Т. 1. СПб., 1861.
8. Н.В.Гогаля Собр.соч .: У 6-ці т .// Т. 6. М., 1950 г..
9. А.Ш.Шарипов В’етнамскія прыказкі і прымаўкі: вопыт сістэматызацыі.
10. Напутное // Прыказкі рускага народа: Зборнік В.Даля. У 2-х т. Т. 6. М., «Мастацкая літаратура» 1984.
11. Рускае народнае паэтычная творчасць / Пад рэд. Н.И.Кравцова. М., 1971.
12. Рускае народнае паэтычная творчасць / Пад рэд. А.М.Новиковой. Выд. 2-е. М., 1978.
13. Тлумачальны слоўнік рускай мовы. Склад .: С.И.Ожегов, Н.Ю.Шведова. 2-е выданне. М., АЗЪ, 1994..
14. Collins V.H. A book of English Proverbs. Greenwood press, 1974.
15. Merriam Webster’s Collegiate Dictionary. USA 1993.
16. The World Book Encyclopedia. Vol. 6. Chicago — Lnd — Toronto, 1985.
17. Rayner J.L. Proverbs and Maxims. Lnd, 1933.
18. О.Г.Дубровская Аб некаторых адметных рысах ангельскай прыказкі (у параўнанні з рускай прыказкай). ТГУ.
19. У.І. Цюпайся Тры стратэгіі наратыўнага Діскус.
20. Сухавей І.Л. Перцэпцыйных, мнемические і разумовыя кампаненты разумення монотематического тэксту: канд.дис. Л., 1989.
Граніка Г.Г., Бандарэнка С.М., Канцавая Л.А. Калі кніга вучыць. М. 1991.
22. О.В.Соболева Аб разуменні міні-тэксту, або прыказка век не зломіцца.
23. Н.И.Кравцов, С.Г.Лазутин. Рускае вусная народная творчасць. Выданне 2. М., «Вышэйшая школа», 1983.
24. В.П.Аникин, Ю.Г.Круглов. Рускае народнае паэтычная творчасць. Л., «Навука і тэхніка», Ленінградскае аддзяленне, 1983.
25. В.П.Аникин. Рускія народныя прыказкі, прымаўкі, загадкі і дзіцячы фальклор: дапаможнік для настаўніка. — М., 1957.
26. Загадкі рускага народа. Зборнік загадак, пытанняў, прыпавесцяў і задач. Склаў Д.Н.Садовников / ўступіць. арт., рэд. і заўв. В.П.Аникина. — М., 1959.
27. В.Я.Пропп. Казка. Эпас. Песня. / Складанне, навуковая рэдакцыя, каментары і паказальнікі В.Ф.Шевченко. — М .: «Лабірынт», 2001. — 368 с. — (Збор прац).
адна размова не прыказка сачыненне
Ад добра- дабра не шукаюць.
Аднойчы летам мая сяброўка (аднакласніца) папрасіла мяне дапамагчы ёй прыбрацца ў яе пакоі. Я вядома ж пагадзілася, таму што адмовіць сяброўцы я не магла. Праз некалькі дзён пасля майго пераезду я гуляла з сябрамі. Калі збіралася сыходзіць дадому спытала ў сяброўкі, якой дапамагла прыбрацца, не магла б яна дапамагчы мне ?! Яна адказала, што магла б, але не хоча! Я моцна здзівілася і не думала, што яна мне адмовіць, бо я з радасцю ёй дапамагла! Я ўспомніла прымаўку «Ад дабра-дабра не шукаюць».
Мне здаецца, што да гэтай гісторыі дарэчная прымаўка: Ад добра- дабра не шукаюць!
З павагай, Хочолава Марыям.
Я абрала прыказку «Ад дабра дабра не шукаюць». Я разумею яе так:
Калі робіш чалавеку дабро, не чакай дабра наўзамен. Дапамога павінна быць бескарыслівай, ісці ад сэрца.
А яшчэ гэтую прыказку можна ўжываць у такіх выпадках, калі людзі не цэняць таго, што маюць, не развіваюцца там, дзе ўжо ёсць поспехі, а ў пагоні за прывіднай марай распыляюцца і губляюць тое добрае, што ўжо ёсць. Ці хацелі як лепш, а з пераменамі стала горш. Застаецца толькі атрымаць вопыт і запомніць — ад дабра дабра не шукаюць.
Навукоўцы вызначаюць прыказку, як кароткае закончаны меркаваньне, абагульнена якое выказвае прадстаўлення народа пра навакольны свет. Прыказку лічаць выразам народнай мудрасці. У ёй адбіліся складваліся і змяняецца стагоддзямі прадстаўлення народа пра жыццё, пра паводзіны людзей, пра дабро і зло, пра праўду і хлусні.
«Прыказка, — пісаў Н.В.Гогаля, — ці не ёсць якое-небудзь наперад пададзеную меркаванне або прапанову аб справе, але ўжо падведзены вынік справе, отседа, адстой ўжо Пераброддзе і скончыў падзей, канчатковае вызваленне сілы справы з усіх бакоў яго, а не з адной «.
Людзі ўжываюць прыказкі ў розных жыццёвых сітуацыях. Нядаўна мы адзначалі невялікае падзея ў адной з кавярняў нашага горада. У зале было няшмат народу, гуляла ціхая Мызыка, было ўтульна і спакойна. Недалёка ад нас за столікам сядзелі пажылыя людзі. Яны часам танцавалі, ціхенька спявалі. Неўзабаве ў кафэ з’явілася група маладых людзей. Яны добра выглядае і здаваліся сімпатычнымі хлопцамі. Паступова кампанія станавілася шумнай. Дзяўчыны гучна смяяліся, хлопцы перасталі саромецца ў выразах. Усе мы з сумам назіралі за гэтымі наведвальнікамі. Пажылы мужчына заўважыў: «Як добра яны знешне выглядаюць, але як пачварна паводзяць сябе». А яго немаладая жонка даціснуць: «Красна ягодка, ды на ў кус горька».
Мы неўзабаве пайшлі, а я разважала над прыказкай, якую пачула ў кафэ. Вельмі часта знешні выгляд чалавека не адпавядае внутренниму змесце. Людзі даўно заўважылі гэта і адбілі ў сваіх прыказках і прымаўках: «Выглядам сокал. А голасам варона».
«З тварыка яечка, а ўнутры балбатун» і многіх іншых.
З павагай Сажын Ліза.
На летніх вакацыях я адпачывала ў Квасниковке і бабулі. Бабуля папрасіла мяне выпалаць градку морквы. Я прынялася за робату, але ў гэты час да мяне прыйшла мая сяброўка Каця і запрасіла мяне выкупацца ў Волзе. Я стала хутка выцягвае траву, але зямля ў градцы была сухая і трава выцягвае з цяжкасцю. Я паздзіраць у травы толькі макущки, і пайшла з Кацяй на раку. Калі я вярнулася дадому вырашыла пахваліцца ббабушке сваёй працай. Калі мы падышлі да градкі бабуля вельмі здзівілася, што я так дрэнна выпалаў градку.
Яна сказала мне: «Перш чым палоць траву трэба [size = 12] было паліць градку і тады трава з лёгкасцю б дзерлася». Пагладзіўшы мяне па галаве дадала: «Паспяшаешся — людзям на смех».
Я хачу вам распавесці пра прыказкі «Справе час, а пацеху час».
Гэтая прыказка пра тое, што справе трэба прысвячаць шмат часу, бо пасля таго як выканаеш заданне можна рабіць усё што хочаш.
Я прыдумала аповяд пра дзяўчынку Кацю.
Аднойчы ў Каці бацькі сышлі ў тэатр на цэлы дзень, а Кацю пакінулі дома адну. Каця вельмі хацела пайсці пагуляць і спытала ў мамы можна? мама сказала, што калі яна зробіць усё ўрокі, памые посуд, запправит ложак, то ёй можна пайсці пагуляць. Бацькі сышлі. Каці патэлефанавала яе сяброўка Уля і прапанавала ёй пайсці з ёй пагуляць у новы мяч. Каця сказала што не можа таму, што не зрабіла ўрокі і ня убралась ў доме. Уля прапанавала прыйсці крыху раней раніцай і спісаць ў яе, а прыбрацца ўвечары. Пайшлі яны шпацыраваць, пагулялі ў мяч, а потым наступіла ноч і яны пайшлі дадому. Каця пайшла прыбірацца ў пакоі і легла спаць. На раніцу, яна прачнулася, паела і пайшла ў школу. Каця доўга чакала улю каб у яе спісаць, але Уля ня прыходзіла. Апынулася, што яна захварэла. Каця не зрабіла ўрокі, прасіла ва ўсіх спісаць, але ніхто не згаджаўся. Яе спыталі пра хатняе заданне амаль на ўсіх уроках. Каця атрымала дрэнныя адзнакі і вельмі знервавалася.
Вось, што значыць «Справе час, а пацеху гадзіну!»
З павагай Паліна Самахвалава!
Прыказку, якую я выбраў, можна разгледзець на прыкладзе выпадку майго знаёмага хлопчыка. З самага пачатку навучальнага года ў Вані не склаліся адносіны з матэматыкай. Хатнія заданні па матэматыцы ён рабіў з неахвотай, таму і адзнакі былі не вельмі добрымі. Размовы з настаўнікам і бацькамі не маглі пераканаць яго займацца і вучыць правілы. Янка не быў дурным хлопчыкам, проста быў ён ад ляноты. Так Ваня перабіваючыся з двойкі на тройку працягнуў да канца года. Але тут падышло час экзаменаў і цягнуць з падрыхтоўкай ўжо нельга было. Ваня сядзеў дзень і ноч, паўтараючы правілы і вырашаючы задачы. Ён нават хадзіў да аднакласніку з якім яны разам разбіралі незразумелае. Ну вось і экзамен, і квіток вядома быў не той, які б ён хацеў. Ваня атрымаў сваю тройку, хоць астатнія хлопцы здалі на чатыры і пяць. Ваня ў падушаным настроі вярнуўся дадому, дзе яго чакала мама. Бачачы, што мама хоча нешта сказаць, Ваня яе апярэдзіў:
— Ведаю, ведаю «што пасееш, то і пажнеш». Бо гэта была любімая прымаўка яго мамы.
З павагай, Пфейфер Штэфан.
Я абрала прыказку<Па тваіх справах пра цябе судзяць>. Гэтая прыказка кажа пра тое, як чалавек паступае, што робіць і як робіць нешта ў сваім жыцці.
У маім жыцці быў такі случай.И было мне гадоў восемь.Бабушка мая всё лічыла мяне маленькой.Но вот как-то бабуля приболела.Были летнія вакацыі.
Працы ў агародзе хоць адбаўляй! Вось я і вырашыла, пакуль бабуля ў бальніцу паехала, навесці ў агародзе парадак: прополола, паліла кветкі і грядки.Приехала бабуля і удивилась.Она сказала, што я ўжо зусім вырасла і падзякавала мяне.