Упэўнены, што няма ні аднаго чалавека, які нарадзіўся ў Расіі, які б не чуў пра знакамітага, выбітнага рускага архітэктара і мастака-жывапісца — Віктара Міхайлавіча Васняцова. Усе мы з ранніх гадоў знаёмімся з яго творчасцю, бо галоўным чынам Васняцоў быў майстрам фальклорнай і гістарычнага жывапісу.
Чытаючы казкі, быліны або старажытнарускія паданні, заўсёды перад вачыма ўсплываюць цудоўныя вобразы волатаў і іншых казачных герояў, увасобленыя ім на палатне. Гэта і лагодная «Алёнушка», і адважны «Іван-Царэвіч на шэрым Ваўку», і знакамітыя на ўвесь свет «Волаты», а гэтак жа не мала вядомы «Віцязь на ростанях».
Канчатковы варыянт карціны «Віцязь на ростанях» мастак Васняцоў напісаў алеем у 1882 годзе. Да гэтага было шмат эскізаў і алоўкавых накідаў, якія яшчэ з’явіліся ў пачатку 1870-х. На іх волат быў павернуты тварам да аўдыторыі, гэтак жа прысутнічала дарога. Але мастаку прыйшлося прыбраць яе, каб дадаць карціне вялікую эмацыйнасць і выразнасць.
Ужо ў пазнейшых версіях, фігура воіна стала больш манументальнай, а памер палатна павялічылі для таго, каб кампазіцыя здавалася больш уплощенной.
Сюжэт яе быў напісаны пад уплывам быліны «Ілля Мурамец і разбойнікі». Уласна кажучы, менавіта гэта герой эпасу, волат і заступнік зямлі рускай ўсплывае ў свядомасці, калі глядзіш на гэтую карціну.
На палатне ён паўстае перад намі поруч прыдарожнага паказальнага каменя — таксама нязменным атрыбутам рускага быліннага эпасу. «Направа пойдзеш — жонку знойдзеш, налева пойдзеш — багатым будзеш, прама пойдзеш — смерць адшукаеш», — усе мы з ранняга дзяцінства памятаем гэтыя словы з рускіх народных казак. Тое ж самае выбіта і на гэтым старым, зарослым мохам шэрым камені.
І неяк злавесна бялеюць чалавечыя косці і чэрап сярод травы каля гэтага валуна, відавочна прадракаючы і перасцерагаючы падарожнікаў аб небяспеках і бедах, якія могуць сустрэцца яму на шляху. Ды і само неба, аселае над віцязем, кажа пра гэта ж.
Словам кажучы, палатно Васняцова «Віцязь на ростанях» пераносіць нас у свет Старажытнарускай дзяржавы, ствараючы атмасферу зацішша перад якая мае быць бурай, нейкай трывогі і небяспекі, на якую смела асуджае сябе волат, гатовы даць адпор ворагам Зямлі рускай.
Складанне па карціне В. М Васняцова «Віцязь на ростанях»
Дадзеная карціна В.М. Васняцова напісана, як і многія іншыя яго карціны, пад уплывам казачных і былінных сюжэтаў. У цэнтры твора — Ілля Муромец. Ён вядомы як самы мужны і моцны волат на Русі. Асобы яго не відаць, ён сядзіць на сваім белым кані, узброены дзідай, шчытом, булавою, лукам, поўным стрэл. Ўвесь лад кажа аб яго роздум, фігура волата велічная і магутная. Задуменнасць бачная і ў якая схілілася галаве. Дзіда ягоная таксама нахілена ўніз. Аўтар паказвае адзінства паміж ім і яго бравым іншым — канём, таму што пастава коні таксама звернутая ўніз. Нягледзячы на тое, што конь стаіць ўпэўнена, галава яго нахіленая.
Перад волатам знаходзіцца камень, на якім напісана, што калі паехаць прама, то немагчыма застацца жывым нікому: «ні падарожніку, ні мінаку, ні пролетного». Таксама напісана і ў рускіх былінах. Усе астатнія надпісы на камені сцерліся, таму што прайшло ўжо шмат гадоў. Ён разумее, што ў яго ёсць толькі адзін шлях, які прывядзе яго да смерці.
Змрочны задні фон толькі падкрэслівае настрой працы В.М. Васняцова. Мясцовасць намаляваная багністая, расліннасці амаль няма, камяні раскіданыя таксама самых змрочных тонаў. Бачныя косткі, якія засталіся пасля бою, а над імі лётаюць вароны ў пошуках сваёй лёгкай здабычы. Перад волатам варта няпросты выбар, цяжар адказнасці. Яму вельмі цяжка даецца прыняцце гэтага рашэння.
Карціну дапаўняюць навіслыя навальнічныя хмары, якія яшчэ горш нагнятаюць абстаноўку і паказваюць на поўную безвыходнасць сітуацыі: ні налева, ні направа дарогі няма, а калі прама ісці — то чакае смерць. Хочацца верыць, што мужнасць волата атрымае верх над змрочнымі думкамі і сіламі, ён ачуецца ад сваіх цяжкіх думак, паедзе прама і зьнішчыць злую сілу і ўсіх ворагаў, якія заступаюць яму шлях. Тым самым, ён у чарговы раз выратуе Русь.