Сяргей Ясенін выключна старанна прыступіў да збору матэрыялаў перад напісаннем паэмы «Пугачоў». Паэт адважыўся асвятліць адзін з найбольш складаных этапаў развіцця айчыннай гісторыі, хацеў максімальна праўдзіва распавесці пра той час. Усе неабходныя гістарычныя звесткі ён збіраў, даследаваў не адзін год. Непасрэдна да працы над паэмай паэт прыступае ў 1921-м годзе, а ў 1922-м яна ўжо была апублікаваная асобнай кнігай.
Сам Ясенін казаў пра сваю працу над творам І. Н. Разанава. Варта адзначыць, што ў Сяргея Ясеніна каханым паэтам быў Пушкін, аднак да асвятлення дадзенага паўстання ў творах вялікага паэта Ясенін паставіўся крытычна. Аўтар паэмы «Пугачоў» ў працэсе даследавання гістарычных фактаў прыйшоў да высновы, што, на жаль, у тэкстах Пушкіна многае аказалася скажонай. У творах Пушкіна зусім мала імёнаў бунтаўнікоў, затое названа шмат людзей, якія пацярпелі ад рук пугачёвцев, усмирителей паўстання. Ясенін заўважае, што ён пастараўся апісаць не толькі самога Пугачёва, але і ўзнавіць ярка і аб’ектыўна вобразы яго паплечнікаў. Акрамя таго, Сяргей Ясенін у сваёй паэме імкнецца надаць дзеяння дынамізм, змяняючы герояў у кожнай сцэне. Ніхто не паўтараецца, акрамя самога Пугачова. Гэты прыём стварае акцэнт і на яго вобразе.
Цікава, што менавіта маналог хлопушей часта чытаў сам Ясенін, захавалася нават фанаграма з запісам.
Кампазіцыя, сюжэт, рыфма і рытм
Паэма «Пугачоў» складаецца з васьмі частак. У іх паслядоўна разгортваецца карціна сялянскага паўстання. Спачатку Пугачоў з’яўляецца ў Яицком гарадку. Там ён размаўляе з вартаўніком і разумее, што менавіта ён павінен быць тым самым чалавекам, які «Першым кіне камень». Далей апісана ўцёкі калмыкаў. Затым восеньскай ноччу Пугачоў абмяркоўвае паўстанне з Караваевым. У наступнай частцы чытачы ўжо пазнаюць пра намер Пугачёва назваць сябе Пятром. Ён хоча аб’яднаць у паўстанні розныя народы і спадзяецца дамагчыся поспеху.
Хлопушей з’яўляецца перад чытачамі ў главе «Уральскі катаржнік». Герой адзначае, што Пугачёва любяць за ўдаласць і буянства, для яго не мае вялікага значэння, ці з’яўляецца бунтаўшчыкі Пятром на самай справе. Паўсталыя рухаюцца да гарадоў, але бунт падаўлены. Пугачоў акружаны казакамі. Ён не здолеў утрымаць уладу ў сваіх руках, не змог змяніць наперад вызначыў ход гісторыі. Ён зноў адзін, без паплечнікаў, як і ў самым пачатку паэмы, што стварае своеасаблівую кальцавую кампазіцыю.
Напісана паэма ў традыцыях арыгінальнага літаратурнага напрамкі. Тут чытачы адразу бачаць, што Ясенін — прадстаўнік имажинизма. Гэта прыкметна з першых радкоў: «Ржёт дарога ў жудаснае прастору», «Месяц, як жоўты мядзведзь, у мокрай траве варочаецца». Рыфма і рытм, памер тут пастаянна мяняюцца, таму складана пазначыць всё адзінымі назвамі. Пры гэтым агульная рытмічнасць добра праглядаецца, склад Ясеніна вельмі лёгкі.
У паэме «Пугачоў» бунтаўшчыкі паўстаюць як смелыя, адважныя людзі. Яны ўпэўненыя ў сваёй праваце, гатовыя загінуць, каб дасягнуць мэты. Паплечнікі Пугачёва перакананыя: трэба мяняць існуючы парадак. Яны здольныя выкарыстоўваць розныя метады і сродкі, не баяцца бою. зразумела, асноўнай тэмай творы стала сялянскае паўстанне. У ім выявілася ў поўнай меры ўдаласць, бясстрашнасць народа.
Можна адзначыць, што з самага пачатку лёгка прадбачыць, што паўстанне асуджана. Ясенін добра перадае агульную атмасферу, у якой практычна немагчыма ўявіць сабе шчаслівы зыход бунту.
мастацкія сродкі
У паэме «Пугачоў» Сяргей Ясенін шырока выкарыстоўвае сімвалы і алегорыі, параўнання, мудрагелістыя выявы, характэрныя для имажинизма. Прывядзём некалькі прыкладаў: «Жабьи вочы вёскі», галавы «Скачуць з плеч жоўтымі коткамі», «Ў грудзях, як у бярлозе, варочаецца зверанё тёплая душа», «Вочы, як два ланцужных сабаку, вернуцца ў салёнай вільгаці». Нярэдка ўжывае Ясенін і трохразовы паўтор, які асабліва востра гучыць у канцы паэмы. У пачатку часткі «Канец Пугачёва» герой пытаецца: «Вы з розуму сышлі! Вы з розуму сышлі! Вы з розуму сышлі! » Бліжэй да самога канца ён кажа: «Што здарылася? Што здарылася? Што здарылася?» Замкнёнасць сюжэту, непазбежнасць краху паўстання ярка праяўляюцца ў гэтых рэфрэнам.
У сваёй знакамітай паэме «Пугачоў» Сяргей Ясенін з павагай, сімпатыяй і спачуваннем адлюстроўвае сялянскае паўстанне, малюе вобраз гістарычнай фігуры — Емяльяна Пугачова. Зараз мы можам інакш зірнуць на той кровапралітны бунт, аднак у творы паэта перад чытачамі ярка паўстае менавіта своеасаблівасць характараў, сіла духу і ўдаласць людзей. Нават з такімі неардынарнымі вобразамі, сродкамі выяўленчасці паэма чытаецца лёгка, што забяспечвае паветраны склад Сяргея Ясеніна.
Герой і паўстанне ў ацэнцы Пушкіна і Ясеніна (Па рамане «Капітанская дачка» і паэме «Пугачоў»)
У А.С. Пушкіна і С.А. Ясеніна зыходным матэрыялам для іх твораў паслужыла адно гістарычная падзея — Пугачэўскі паўстанне. Але абодва аўтара і паўстанне, і героя ўспрымаюць па-рознаму. Вядома, розныя жанры твораў: у А. С. Пушкіна гэта гістарычны раман, а ў С.А. Ясеніна — драматычная паэма. Але галоўнае не ў гэтым.
У А.С. Пушкіна Пугачэўскі бунт — гэта стыхія бунту і гвалту. Гэта спусташэнне вёсак, шайкі разбойнікаў паўсюль, самавольства і беззаконьне. «Не дай Бог бачыць рускі бунт, бессэнсоўны і бязлітасны!» — вось гуманізм пазіцыі аўтара.
С.А. Ясенін у паўстанні бачыць справядлівае народнае адплата. Парушаны мірную працу сялян, пасля смерці Пятра III Кацярына аддала ўсе «пад нагляд сваіх дваран». Цяпер паўсюль «стогне Русь ад чэпкіх лапы». Але «ўжо мяцеж узнімае ветразі», і патрэбны толькі «той, хто б першы кінуў камень». Ясенін бачыць гістарычную аб’ектыўнасць у неабходнасці з’яўлення правадыра паўстанцаў, Пугачоў толькі адыграў у гісторыі патрэбную ролю, узначаліўшы народныя масы.
Вобразы герояў таксама раскрываюцца па-рознаму. Пушкінскі Пугачоў — авантурыст, які ведае, што ідзе на рызыку, і, хто жадае паўтарыць поспех Грышко Отрепьева. Ён і жорсткі, і велікадушны адначасова. У той жа час ён ведае, што яму «позна каяцца», яму не будзе памілавання і застаецца толькі ісці да канца.
У Ясеніна Пугачоў прадстаўлены як летуценнік-рамантык, паэт у душы. Ён любіць радзіму, прыроду, марыць аб годнай для народа жыцця і яго мірным працы. Ён не верыць у разгром свайго войска і імкнецца па Каспіі бегчы ў Азію — «блакітную краіну» сваёй мары. У яго незвычайная паэтычная гаворка, поўная эпітэтаў, метафар, вобразных параўнанняў.
Ужо даўно я, даўно я хаваў тугу
Перабрацца туды да іх кочующим табарах,
Каб Паражальны хвалямі іх бліскучых скул
Стаць да Перадпачатак Расіі,
як цень Тамерлана.
Вечны вандроўнік, праўдашукальнік і рамантык, абаронца народа — такім паўстае Пугачоў ў паэме С.А. Ясеніна.
А. Пушкін спачувае Пугачову — выдатнай асобы, пошедшей па няслушным шляху і трагічна асуджанай.