эпічная паэзія вырасла з народнага песеннай традыцыі. Пісьменнасць з’явілася ў Грэцыі не пазней другой паловы VIII стагоддзя, так што раней не было магчымасці зафіксаваць тэксты паэм. У «Адысею« 12 083 верша. Наколькі вядома, тэкст яе быў упершыню упарадкаваны ў сярэдзіне VI стагоддзя да н. э., а ва II-III стагоддзях да н. э. александрыйскі філолагі падзялілі тэкст на 24 кнігі, па ліку літар у грэцкім алфавіце. Антычная «кніга» — гэта 500-1000 радкоў, змяшчаюць на папірусных скрутку. Сёння вядома звыш 250 папірусаў з фрагментамі тэксту «Адысеі», і ў апошніх выданнях паэмы ўлічваецца прыкладна 150 папірусных тэкстаў. Паэмы першапачаткова былі разлічаны на вуснае выкананне. Іх дэкламавалі спевакі-рапсодыя (ад грэч. Rhapsodos — «сшиватели песень») перад незнаёмай аўдыторыяй або на народных святах.

Навукоўцы даказалі, што першая з гамераўскіх паэм — «Іліяда» — створана каля 800 года да н. э., а «Адысея» напісаная стагоддзем або двума пазней. Гэта помнікі эпохі пераходу ад супольна-радавога да рабаўладальніцкага ладу, помнікі самага ранняга этапу развіцця старажытнагрэцкай літаратуры. Абедзве паэмы створаны ў самой развіты з тагачасных грэчаскіх абласцей, у Ионии, гэта значыць у грэчаскіх полісах ўздоўж ўзбярэжжа Малой Азіі, і сюжэтна звязаныя паміж сабой.

«Іліяда» апавядае пра кароткае эпізодзе падчас Траянскай вайны (назва паэмы адбываецца ад грэцкага назвы Троі — Илион). У народнай памяці рэальны паход Ахейскае правадыроў на багаты горад, які яны разбурылі каля 1200 года, трансфармаваўся ў вялікую дзевяцігадовую вайну. Паводле міфа, прычынай вайны стала выкраданне траянскім царэвічам Парысам Алены Выдатнай, жонкі Ахейскае цара Менелая. У аснове сюжэту «Іліяды» — вялікі «гнеў Ахіла», сварка з-за ваеннай здабычы паміж двума найбуйнейшымі героямі ахейцаў, магутным Ахіла і братам Менелая, галоўным ваенным начальнікам ахейцаў, Агамемнанам. «Іліяда» малюе крывавыя бітвы, доблесныя паядынкі і вайсковае мужнасць.

У «Адысею» распавядаецца аб вяртанні дадому пасля падзення Троі аднаго з грэчаскіх цароў — Адысея, дзякуючы хітрасці якога з драўляным канём грэкі ў рэшце рэшт ўзялі Трою. Гэта вяртанне расцягнулася на доўгіх дзесяць гадоў, і апавяданне пра іх вядзецца не ў храналагічнай паслядоўнасці, а, што характэрна для эпасу, з шматлікімі адступленнямі і запаволеннямі дзеянні. Уласна дзеянне ў «Адысею» займае ўсяго 40 дзён — гэта апошнія выпрабаванні Адысея на шляху да роднага востраву ітаке: аповед пра тое, як яго верная жонка Пенелопа і сын Телемак супрацьстаяць бясчынстваў нахабных жаніхоў, і пра яго помсты жаніхам. Але ў шматлікіх эпізодах паэмы Адысей пускаецца ва ўспаміны то аб Трое, то аб розных прыгодах, якія выпалі на яго долю за гады падарожжаў, так што рэальны ахоп часу ў паэме — 20 гадоў. У параўнанні з «Іліядай» у «Адысею» больш апісанняў бытавым жыцці, больш прадстаўлены прыгодніцкі элемент ў сюжэце.

У гамераўскай эпасе нароўні з людзьмі дзейнічаюць багі і іншыя міфалагічныя істоты. Адысею апякуецца любімая дачка Зеўса, светлоокая багіня мудрасці Афіна, а яго ганіцелем выступае марскі бог Пасейдон. Адысей мае зносіны з весьнікам багоў Гермесам, трапляе ў палон да злы чараўніцы Цирцее, якая ператварае яго спадарожнікаў у свіней, праводзіць доўгія сем гадоў на востраве выдатнай німфы Каліпса, які абяцае яму неўміручасць, калі ён застанецца з ёй. Ён спускаецца ў царства мёртвых, змрочны Аід, дзе мае зносіны з душамі памерлых — Ахіла, Агамемнона і вешчуна Тиресия, — гэта значыць міфалагічны план пастаянна ўрываецца ў рэальнасць. Адначасова з падзеямі, якія прыйшлі з фальклорнай чароўнай казкі, у паэме ёсць эпізоды сацыяльна завостраныя, у прыватнасці, Адысей паказаны як руплівы гаспадар, які клапоціцца аб сваёй уласнасці. Гэтая разнароднасць паэмы тлумачыцца тым, што гамераўскай эпас увабраў і адбіў цэлае тысячагоддзе эпічнага пазнання свету. У паэме вылучаецца найстаражытная аснова, гістарычнае «зерне» паданні аб Траянскай вайне, якая адносіцца да так званай мікенскай эпохі грэцкай гісторыі; да рушыў за падзеннем мікенскай культуры «цёмнага часу» ставяцца бытавыя рэаліі паэмы; да часу Іянійскае архаікі — Намячаецца ў ёй сацыяльныя канфлікты, — і ўсё гэта прадстаўлена з пункту гледжання эпічнага сінкрэтызму, то ёсць цэласна, адзінае і разам з тым разнародная, разнапланава. «Адысея» захавала эвалюцыю эпічнага свядомасці ад першапачатковай маналітнасці, цэльнасці да расшчаплення адзінства свету, да шматслойнасці. Багі гуляюць у гэтай паэме непараўнальна меншую ролю, чым у «Іліядзе»; адносіны паміж алімпійцамі, якімі ў першай паэме тлумачыліся адносіны паміж людзьмі, у «Адысею» адышлі на другі план, а на першы выйшлі канфлікты прыватнага і грамадскага жыцця.

«Адысея» не толькі падарожжа галоўнага героя, але і падарожжа па розных узроўням эпічнага свядомасці. Найстаражытны прадстаўлены страшнай архаікай — гэта волаты-цыклопы, дзеці багоў (за асляпленне аднаго з іх, свайго сына Паліфема, і помсціць Адысею Пасейдон); гэта хтанічнай (ад грэч. chtonos — зямля) багі падземнага свету Аід і Персефона; гэта фантастычныя загадкавыя пачвары Сцылай і Харыбдай; гэта людаеды-лестригоны; гэта сірэны, якія губяць сваім Салодкая спевам неасцярожных маракоў. З усіх сустрэч з гэтымі неспасціжнымі першабытнымі жахамі Адысей выходзіць пераможцам дзякуючы прысутнасці духу і кемлівасці. Другі ўзровень эпічнага свядомасці адлюстроўвае гармонію залатога стагоддзя: балі багоў на Алімпе, мірнае жыцьцё людзей на шчаслівым востраве феаков. Трэці ўзровень — распачатае разбурэнне гармоніі, сведчанне чаму нахабства жаніхоў Пенелопы, няслушнасць асобных рабоў і рабынь Адысея.

#&658; Іншыя тэмы кіраўніка «Антычная літаратура»:

Усе матэрыялы, апублікаваныя на сайце ў любым выглядзе, з’яўляюцца аб’ектамі аўтарскага і маёмаснага права.

Ніякія матэрыялы гэтага сайта не з’яўляюцца публічнай аферты.

Значэнне паэм «Іліяда» і «Адысея» для сусветнай літаратуры

Большасць гісторыкаў сыходзяцца ў меркаванні, што паэма «Іліяда» была створана старажытнагрэцкім аэдом Гамерам, а вось «Адысея» належыць пяру каго-небудзь з яго вучняў. Аднак існуюць таксама версіі аб тым, што абодва творы стварылі народныя паэты. Хтосьці лічыць, што ў іх аснове ляжыць адзін твор, якое таксама прыпісваюць сляпому старцу. Ісціна, як гаварыцца, была пахавана пад пылам часу.

Але акрамя таямніц, паэмы «Іліяда» і «Адысея» насупраць ўтрымліваюць шмат адказаў на пытанні. Апавяданне ў іх ідзе аб Траянскай вайне і па ходзе сюжэту, праз падзеі з жыцця галоўных герояў, мы ў падрабязнасцях даведаемся дэталі гістарычных здарэнняў і побыту таго часу.

Перагортваючы старонкі кніг, дапытлівы чытач можа «пракрочыў» па старажытнагрэцкаму грамадству аж да пачатку VIII стагоддзя да н.э.

Адразу кідаецца ў вочы тое, што галоўнымі заняткамі жыхароў былі жывёлагадоўля і рамесніцтва. Развядзенне жывёлы, кузнечество, цяслярскім справа, гандаль і кожевничество — усё гэта было спосабам існавання грэкаў таго часу.

Акрамя вытворчасці выгод сваімі рукамі, людзі не цураліся і выкарыстоўваць чужыя, без іх на тое волі. Гаворка ідзе пра рабаўладання — з’яве, якое было суцэль штодзённым для таго перыяду гісторыі і досыць распаўсюджаным. Да прыкладу, у галоўнага героя Адысея «у карыстанні» лічылася пяцьдзесят рабоў.

Відавочна, што мець іх мог сабе дазволіць не кожны. Што падводзіць да яшчэ аднаго вельмі важнаму прыйсці да вывадаў. Падзел грамадства на саслоўя існавала ўжо тады. Самыя вялікія плантацыі, вінаграднікі і лік рабоў дазвалялі сабе людзі, якія маюць вялікую вагу ў грамадстве.

Такім чынам, каштоўнасць паэм «Іліяда» і «Адысея» заключаецца ў тым, што праз прызму старонак можна ацаніць узровень развіцця таго грамадства, яго магчымасці і патрэбы.

Абедзве паэмы хоць і падвяргаліся некаторай крытыцы, усё ж былі любімымі і паважанымі ў асноўнага колькасці грэкаў. Такім чынам, яго можна паўнапраўна назваць народным голасам. Ведаць «Іліяду» і «Адысею» лічылася калі не абавязковым, то рэкамендаваным. Таму водгалас іх уплыву можна сустрэць потым у мностве і мностве твораў, створаных у далейшым.

Дзякуючы таму, што слава Гамера распасціралася ў самыя далёкія куткі, наступствы яго ўздзеяння на розумы людзей таксама не былi абмежаваныя межамі Грэцыі. Гэта зрабіла «Іліяду» і «Адысею» паэмамі міжнароднага значэння.